دژخواب ها حوالی چشمه رو به خشک علی!

خبرگزاری مهر، گروه جامعه، علیرضا زمانی*: ری یکی از سکونتگاههای باستانی ایران است که قدمت سکونت در آن به حدود هشت هزار سال پیش می رسد. پروفسور اشمیت بعد از کاوش هایش در تپه تاریخی چشمه علی و نقاط اطراف،این سابقه تمدنی را اعلام نمود. بر اساس همین تمدن طولانی، آثار تاریخی فراوانی در ری به چشم می خورد. از جمله این آثار می توان به چشمه تاریخی سورن یا همان چشمه علی اشاره نمود. چشمه ای که در اثر اقدامات شرکت متروی تهران،  به خشکی گراییده است. چشمه ای که محور اصلی تشکیل تمدن ری و سکونتگاههای اولیه مردمان هشت هزار سال پیش بر روی تپه تاریخی ری بود.

از دیگر آثار تاریخی نزدیک چشمه علی، دژ رشکان است؛ دژی متعلق به دوران پاشاهان اشکانی. دژی که کنار محله چشمه علی و صفاییه واقع است و از چشمه علی تا آن پانزده دقیقه ای بیش پیاده راه نیست. دژی که محل سکونت پادشاهان اشکانی بود و از آنجا که ری پایتخت بهاره آنها به حساب می آمد، از اهمیت بالایی برخوردار بود. بر اساس منابع نام این دژ از ارشک، لقب پادشاهان اشکانی، گرفته شده و به رشکان معروف گردیده است.

این دژ و بناهای آن بعدها توسط فخرالدوله دیلمی تعمیر و مرمت گردید و محل استقرار وی بود و به فخرآباد هم شهره شد.

این دژ بر روی کوه بلندتاریخی قرار گرفته که به باور عده ای همان کوه طبرک تاریخی است. امروزه بقایای این دژ و بناهای دوره اشکانی آن در پای کوه و همچنین نوک آن به چشم می خورد و کنار چشمه علی و  تپه تاریخی اش، یکی از محورهای توسعه گردشگری شهر ری به حساب می آید. محوری که مدیریت شهری روی آن مانورهای فراوان کرده اما هیچ کار قابل ذکری برای آن انجام نداده است. تنها کار مفید سازمان میراث فرهنگی برای توسعه گردشگری در این سایت!، ایجاد پله های داربست گونه ای است که از پای کوه تا نوک آن کشیده شده است تا اگر علاقه مند و پژوهشگر و گردشگری خواست، خود پای در این راه پر شیب و پله گذاشته از آن دیدن نماید.

چند سال پیش حفاری ها در سایت تاریخی دژ رشکان متوقف گردید. نگهبان و حفاظتی هم در کار نبود و نیست تا از آن حفاظت گردد. از این رو،به جای آن که این دژ ،بر اساس برنامه های توسعه محور منسجم، به محل رفت و آمد گردشگران تبدیل شود به محل اسکان معتادان و کارتن خوابان بدل گردیده است. معتادانی که خلوت بنای تاریخی رشکان را مامن خود قرار داده و  حضور هر گردشگر و پژوهشگری را با اصوات مختلف به هم خبر می دهند. و این گونه  است که بعد از پدیده گورخوابی، شاهد ظهور پدیده دژخوابی در کلانشهر به ظاهر توسعه یافته تهران هستیم! پدیده ای که علی رغم نشان دادن آسیب های اجتماعی، نشان گر آن است که سازمان های متولی گردشگری و میراث فرهنگی و مدیریت شهری  هم در خواب و غفلت خرگوشی روزگار می گذرانند تا در کنار قرق شدن این دژ تاریخی توسعه محور به دست معتادان کارتن خواب، شاهد خشک شدن چشمه تمدن زای علی و فراموش شدن تپه تاریخی چشمه علی باشیم. چشمه ای که در اثر احداث تونل متروی شهری و تغییر مسیر غیرکارشناسی و عجولانه آن به دست شرکت مترو، بعد هشت هزار سال خشک شد و مدیریت و برنامه ریزی های مدیران شهری این روزگار تهران را به چالش کشید... و تپه تاریخی آن  که بدون تعریف حریمی مشخص برایش، در معرض آسیب های جدی قرار گرفته است. تپه ای که در اثر عدم مدیریت، در گذشته بر روی آن درخت کاشته بودند!! و امروز در کنارش چمن سبز می کنند!!!

دژخوابی، خشک شدن چشمه علی باستانی،  فراموشی تپه تاریخی آن وفرسایش سنگ نگاره زیبای فتحعلی شاهی بالای این چشمه، از آن مسائل جدی از نان شب واجب تر است که نیاز آن دارد تا به مطالبه جدی شهروندان و دوستداران تهران بدل شود.. مسائلی که نابودی سرمایه های معنوی شهر از نتایج عدم رسیدگی به آنها خواهد بود..

* پژوهشگر و تهران شناس