راه‌های پیش روی ایران درباره وضعیت قطر

فرشید جعفری*

با سفر«دونالد ترامپ» به عربستان سعودی و انعقاد قراردادهای کلان تجاری و تسلیحاتی و متهم کردن خلاف واقع ایران به حمایت از تروریسم ، ائتلافی عربی در جنوب خلیج فارس با حمایت تمام قد ایالات متحده به عنوان یک بازیگر برون منطقه ای علیه ایران شکل گرفت و در نگاه اول به نظر می رسید که موازنه ی قدرت در خاورمیانه به نفع عربستان سعودی تغییر یافت. در میانه ی کارزار رقابت در خاورمیانه برای بر قراری مجدد موازنه ضروری بود که جمهوری اسلامی ایران با دخیل کردن روسیه به عنوان رقیب منطقه ای ایالات متحده ، ائتلاف شمال خلیج فارس را ایجاد و موازنه را احیا نماید.مطابق یکی از اصول سیاست بین الملل دو دولتی که رقیب یک دیگرند، برای حفظ و افزایش جایگاه قدرت خود در ساختار قدرت بین المللی و منطقه ای سه راه را پیش روی خویش دارند: راه اول این است که قدرت خود را افزایش دهند؛ راه دوم این است که قدرت سایر دولت ها را به قدرت خود بیفزایند؛ و راه سوم اینست مانع اضافه شدن قدرت سایر دولت ها به قدرت رقیب باشند.

گفته می شود که از میان عناصر تشکیل دهنده قدرت دولت ها دیپلماسی، ترکیب کننده و منسجم کننده همه ی عناصر قدرت یعنی تسلیحات، جمعیت، جغرافیا، منابع طبیعی و... می باشد.جمهوری اسلامی ایران در فرایند مذاکرات هسته ای با شش قدرت بزرگ بین المللی از این عنصر قدرت به صورت حرفه ای و هوشمندانه بهره برد که فرجام آن دست یابی به برنامه جامع هسته ای با قدرت های بزرگ سیاست بین الملل بود.این توافق قدرت ایران را به طور چشمگیری درمنطقه ی خاورمیانه افزایش داد و موازنه را به نفع ایران تغییر داد.در این شرایط رقیب ایران یعنی عربستان برای موازنه سازی قدرت تمام مساعی خود را به کار گرفت .اولین اقدام عربستان قطع رابطه ی دیپلماتیک با ایران به دنبال حمله به سفارت عربستان در تهران بود.دولت مردان عربستان با علم به اینکه در دولت «باراک اوباما» امیدی برای حمایت ایالات متحده برای مهار قدرت فزاینده ی ایران ندارند، راه تحمل را در پیش گرفتند و به انتظار انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نشستند. با برآمدن ترامپ در قامت رییس جمهور تلاش جدی حاکمان عربستان سعودی آغاز شد.آنها راه نخست و دوم حفظ و افزایش جایگاه قدرت خود در سلسله مراتب قدرت در خاورمیانه را برگزیدند.راه نخست همانگونه که پیش تر گفته شد افزایش قدرت است اما تنها راه سهل افزایش قدرت بالا بردن توانمندی نظامی از خلال تولید و یا خرید تسلیحات نظامی ست. عربستان با انعقاد قرارداد میلیاردی خرید تسلیحات از ایالات متحده طی سفر ترامپ به آن کشور راه اول را طی کرد و همزمان در صدد عملیاتی کردن راه دوم تغییر جایگاه قدرت خود در منطقه برآمد.یعنی با افزودن قدرت سایر دولت ها به قدرت خویش ائتلافی را علیه ایران شکل داد. مبنای نظری این ائتلاف مبارزه با تروریسم بود که ایران را متهم اصلی حامی آن معرفی می کرد.

اما خبر گزاری«رویترز» خبر از بهم خوردن ائتلاف جنوب خاورمیانه علیه ایران با بالا گرفتن اختلاف میان عربستان و قطر داد.به نظر می رسد دلیل افزایش اختلاف قطر و عربستان امتناع قطر از ورود به ائتلاف علیه ایران باشد که حاکمان قطر صریحا اهمیت و قدرت ایران را به زبان آوردند و مقابله با ایران راصلاح ندانستند.این اختلافات تا آنجا پیش رفت که ناگهان در تاریخ 15/3/1396 خبر قطع روابط دیپلماتیک چهار دولت عربی(عربستان سعودی، امارات متحده ی عربی، بحرین و مصر) با قطر در آنتن خبر گزاری ها قرار گرفت.

در این میان جمهوری اسلامی ایران برای اعاده بر هم زدن مجدد موازنه ی قدرت، راه سوم افزایش قدرت خود را در پیش بگیرد و از حفره ی بزرگ ایجاد شده در ائتلاف عربی علیه ایران بهره ی لازم را ببرد.

راه سوم همانگونه که گفته شد ممانعت از اضافه شدن قدرت سایر دولت ها به قدرت رقیب است.ایران در گام نخست لازم است نه صریحا بلکه به صورت خزنده و تلویحی با تمسک به دیپلماسی حرفه ای خود، از ورود قطر به ائتلاف شمال خاورمیانه استقبال کند قدرت آن کشور را بر قدرت خود بیافزاید و در صدد پر کردن خلاء قطع روابط چهار دولت عربی با آن کشور برآید.

درمرحله بعد، لازم است حمایت روسیه از قطر را نیز جلب نماید. آن گونه که به نظر می رسد ایالات متحده با اعلام اینکه کشور های عربی مشکلات شان را خودشان باید حل نمایند، تمایلی به ورود به اختلافات دولت های عربی ندارد.اما با حمایت صریح روسیه از قطر عربستان بازی سیاسی را در رقابت با ایران باخته است.

استایار روابط بین الملل و مدیر گروه مقطع دکتری روابط بین الملل دانشکاه آزاد اسلامی زنجان
4949