تحلیلی بر پیروزی راست افراطی در انتخابات ایالتی آلمان- سید نادر نوربخش*

حزب ضد مهاجر و بیگانه ستیز 'آلترناتیو برای آلمان' (AfD ) در جریان انتخابات محلی ایالت مکلنبورگ-فورپومرن که هفته گذشته برگزار شد توانست از حزب حاکم اتحادیه دمکرات مسیحی پیشی بگیرد. این حزب به گزارش ایرنا ٰ حزب راست افراطی درحالی که که تنها سه سال از تأسیس آن می گذرد موفق شده است در مدت زمانی کوتاه، در خاستگاه ایالتی مرکل وی را شکست دهد، بدین ترتیب حزب 'آلترناتیو برای آلمان' در 9 مورد از 16 ایالت آلمان دارای نماینده خواهد بود.
با این حال اهمیت اصلی شکست حزب دمکرات مسیحی در این است که این نتایج مانند رفراندومی برای سیاست های مرکل در مورد پناهجویان تلقی خواهد شد؛ سیاستی که به پذیرش بالغ بر یک میلیون پناهنده در طی 12 ماه اخیر انجامیده است. لازم به ذکر است که میزان مشارکت در این دوره نسبت به دوره پیشین 10 درصد افزایش نشان می دهد و تحلیل ها نشان دهنده آن است که حزب راست افراطی AfD در درجه نخست از رأی افرادی که در انتخابات پیشین شرکت نمی کردند و در درجه دوم از رأی حامیان سابق حزب دمکرات مسیحی بهره برده است. به نظر می رسد مشابه همان جریان سیاسی که در بریتانیا باعث خروج این کشور از اتحادیه اروپا شد هم اکنون جایگاه مرکل و حزبش را در آلمان مورد تهدید قرار داده است. از سوی دیگر، برخی از هواداران جریان دیگر راست افراطی در آلمان یعنی حزب ناسیونال دمکرات آلمان (NPD) با ناامید شدن از موفقیت آن به AfD رأی داده اند. بنابراین دور از انتظار نبود که حزبِ نئونازی NPD در این انتخابات حتی به حدنصاب 5 درصدی آرا برای ورود به پارلمان ایالتی دست نیابد و در واقع جناح پوپولیست جریان راست افراطی آلمان بر جناح تندرو و نئونازی هم غلبه پیدا کند.
مرکل که خود بزرگ شده آلمان شرقی است و پایگاه هواداران حزبی اش بیشتر در نواحی شمال شرق آلمان است، تا پیش از اتخاذ سیاست پذیرش مهاجران دارای محبوبیت زیادی در این ناحیه بود. بااین وجود مردم ایالت های شرق آلمان که خارجی های کمتری در آن حضور دارند یکبار و در پی اتحاد آلمان در سال 1990 تجربه تلخ احساس شهروند درجه دوم بودن را به خاطر دارند و نگران هستند با بازشدن مرزها به سوی آوارگانی که از مسیر بالکان به آلمان می آیند در کشور خود احساس بیگانگی کنند.
جریان راست افراطی در سالهای اخیر در اکثر کشورهای اروپایی روند رو به رشدی را پشت سر گذاشته و باعث نگرانی احزاب سیاسی جریان اصلی شده اند که به طور سنتی قدرت را در اختیار داشته اند. این جریان بنا به ماهیت منحصربه فرد خود در کشورهای مختلف، رویکردهای بعضاً متفاوتی را نشان می دهد. با این حال ازجمله ویژگی های مهم این جریان سیاسی می توان به مخالفت با مهاجرت ، ضدیت با اتحادیه اروپایی و تأکید بر هویت ملی اشاره کرد. از سویی نوع پایگاه اجتماعی و حامیان این جریان با منطق سنتی طیف چپ و راست مطابقت ندارد و بسیاری از خصوصیات آن مانند حمایتِ طبقات کارگر یقه آبی و یا تأکید بر همه پرسی بیشتر با جناح چپ در طیف سیاسی شباهت دارد. این احزاب بر پایه پوپولیسم شکل گرفته اند و یکی از بارزترین تاکتیک های آن ها دمکراسی مستقیم و مراجعه به آرای همگانی در همه پرسی است. اکنون به دلیل هراس تاریخی ناشی از استفاده هیتلر از این ابزار، همه پرسی در آلمان تنها در موارد خاص و انگشت شمار مجاز است.
از سوی دیگر در آلمان بنا به دلایل تاریخی و سابقه نازیسم، حساسیت ویژه ای بر روی گرایش های راست افراطی وجود داشته و احزاب مختلفی که بعد از جنگ جهانی دوم در این کشور در چارچوب ایدئولوژی راست افراطی ظهور پیدا کردند دارای گرایش های فاشیستی بوده و از دستیابی به جایگاه سیاسی بازمانده اند. بنابراین تا پیش از ظهور AfD ، جریان راست افراطی در آلمان تنها درچند حزب ضعیف و حاشیه ای یا گروه ها و سازمان های زیرزمینی نمود پیدا میکرد که عملا نقشی در سیاست این کشور نداشتند. اما حزب ' آلترناتیو برای آلمان' که در سال 2013 تأسیس شد ، همانند جبهه ملی فرانسه ، حزب استقلال بریتانیا و حزب آزادی اتریش به شکل هوشمندانه ای هرگونه گرایش های نژادپرستی بیولوژیک را کنار گذاشته و بنای خود را بر پوپولیسم دست راستی و تأکید بر مسائل فرهنگی و هویتی قرار داده است. مخالفت با پذیرش مهاجران، بیگانه ستیزی و اسلام هراسی از خصوصیت های بارز این حزب است.
رهبر AfD معتقد است زمان آن فرارسیده است که آلمان مرزهای خود را ببندد. این مسئله در حالی که افکار عمومی به شدت متأثر از بحران پذیرش پناهجویان توسط دولت مرکل است، فرصت خوبی برای موفقیت AfD به ارمغان آورده است .
این انتخابات اگرچه تأثیری بر حفظ اکثریت در پارلمان فدرال ( بوندستاگ) توسط مرکل ندارد و اکثریت آرای ایالت مکلنبورگ نیز در اختیار حزب رقیب یعنی سوسیال دمکرات خواهد بود اما نشان دهنده آن است که بحران پناهجویان اکنون تأثیر خود را در صحنه سیاسی آلمان نشان داده است لذا این نتایج به عنوان یک نظرسنجی افکار عمومی برای انتخابات سراسری پیش رو در سال آینده مطرح است که به عقیده برخی این می تواند آغازی بر پایان دوران مرکل باشد.
از سویی، این پیروزی برای حزبی که تنها سه سال از تأسیسش می گذرد و برای نخستین بار در این ایالت وارد انتخابات می شود بسیار حائز اهمیت است و باید توجه داشت این امر که حزب دمکرات مسیحی از یک حزب که در بسیاری از زمینه ها گرایش های دست راستی تری دارد شکست بخورد، در تاریخ سیاسی آلمان امری بی نظیر است و سبب شده برخی با نگرانی شرایط کنونی آلمان را با هنگام روی کار آمدن نازی ها مقایسه کنند و آن را نشانه افزایش گرایش های نژادپرستی و ملی گرایی افراطی بدانند؛ در حالی که به نظر نگارنده جایگاه ضد ساختاری جریان راست افراطی همزمان با افزایش نارضایتی و بی اعتمادی به حزب های اصلی باعث شده است که رأی دهندگان لزوماً بدون داشتن وابستگی ایدئولوژیک و تشکیلاتی یا گرایش های فاشیستی تنها برای ابراز اعتراض به نخبگان حاکم و احزاب چپ و راست سنتی به راست افراطی رأی دهند.
-----------------------------------------------------------
* دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران