عکس‌های کویر به نمایش در آمد/ نمایشگاهی که قرارست پژوهشی باشد

به گزارش خبر نگار مهر، عصر روز گذشته ۹ شهریور نمایشگاه «آهنگ آفتاب (کویر ایران، کانون تمدن)» با حضور چهره هایی چون رضا بانگیز، قطب الدین صادقی، امیر مشهدی عباس، محمد رضا اصلانی، اکبر عالمی، مهدی مجابی، منوچهر انور، مجید ملانوروزی، حسین محجوبی، جواد حلیمی، غلامرضا نامی و... افتتاح شد. در این نمایشگاه حدود ۷۰ عکس از محمدرضا جوادی در کنار آثاری از گنجینه موزه متعلق به هنرمندانی چون مارکو گریگوریان، پرویز کلانتری، احمدرضا دریابیگی، سهراب سپهری، رضا نامی و... به نمایش در آمد.

در ابتدای مراسم افتتاحیه که در سالن سینما تک موزه هنرهای معاصر تهران برپا شد و اکبر عالمی اجرای آن را به عهده داشت، منوچهر انور غزل «چه دانستم که این سودا مرا زین سان کند مجنون» از مولانا را برای حضار قرائت کرد. غزلی که به گفته عالمی قرابتی نزدیک با حال و هوای آثار این نمایشگاه دارد.

مجید ملانوروزی به عنوان اولین سخنران این مراسم درباره برپایی این نمایشگاه در موزه هنرهای معاصر تهران بیان کرد: موزه هنرهای معاصر به دنبال نمایش آثار غرب و نمایش گنجینه هنرهای معاصر تهران به دنبال برپایی نمایشگاه هایی است که بنیاد هستی شناسی داشته باشند و فرهنگ و هنر ایرانی را با خوانشی معاصر به نمایش بگذارد.

وی ادامه داد: وقتی به عکس های محمدرضا جوادی نگاه می کنیم با وسعت و پهناوری و قرینه و عنصر تکرار رو به رو می شویم. همه اینها را شما می توانید در هنر ایران زمین مشاهده و در آثار هنرمندان مختلف جستجو کنید. هر سال هم یک مدیوم جدید به هنرهای تجسمی اضافه می شود و با همین بیان رو به رو می شود.

سرپرست موزه هنرهای معاصر تهران با بیان اینکه از سوی دیگر ساحت‌های هستی شناسانه و عناصر اربعه در همه شئون هنر ما تاثیر گذاشته است، گفت: اینها چیزهایی است که نمی توان نادیده گرفتشان. در این میان برای شناخت تمدن ایرانی باید کویر را به خوبی شناخت. ما دو سال پیش قراری با محمد رضا جوادی داشتیم برای نمایش آثارش که روی این عناصر اربعه کار کرده بود اما همزمان با ثبت قنات و کویر لوت تصمیم گرفتیم این بخش از آثارشان را جداگانه به نمایش بگذاریم.

ملانوروزی ادامه داد: این نمایشگاه در ادامه این نمایشگاه برای نمایش در مقر سازمان ملل به نیویورک و سپس به ژنو و وین می رود.

او با بیان اینکه قرار بود بخشی از موسیقی مربوط با این نمایشگاه هم به موزه برسد اما در حال حاضر به نمایشگاه نرسیده است، گفت: بسیاری از دوستان عکاس با دید عکاسانه به این آثار نگاه می کنند و ممکن است بگویند این آثار اندازه و فرمش عکاسانه نیست. از نظر ما این نمایش یک پرفورمنس است که از کویر ایران تاثیر گرفته است. من در نشست این نمایشگاه هم گفتم ما به دنبال برپایی پرفورمنس و نمایشگاه های پژوهش محور در موزه هنرهای معاصر هستیم.

در ادامه مراسم ملانوروزی با اشاره به صحبتی که در نشست خبری همین نمایشگاه درباره پشیمانی از برگزاری سیزدهمین بی ینال عکاسی در موزه هنرهای معاصر بیان کرده بود، توضیح داد: سخنان من در نشست خبری نمایشگاه «آهنگ آفتاب» درباره این دوسالانه موجب سوءتفاهم شد. همینجا بگویم که به نظرم سیزدهمین بی ینال عکاسی یکی از تخصصی ترین بی ینال هایی بود که تا به حال برگزار شده و من خوشحالم که در دوره مدیریت من در مرکز هنرهای تجسمی این دوسالانه برگزار شد اما معتقدم جای برگزاری بی ینال ها در موزه هنرهای معاصر نیست. موزه کارکردش پژوهشی است. امیدوارم سال آینده با همکاری انجمن عکاسان ایران بتوانیم چهاردهمین بی ینال عکاسی را با قدرت برپا کنیم.

در ادامه مراسم بیانیه سازمان اسکان بشر قرائت شد و پس از آن لوحی از جانب این سازمان به محمدرضا جوادی اهدا شد.

در ادامه محمد رضا اصلانی نکاتش را درباره اهمیت این نمایشگاه مطرح کرد و گفت: این عکس ها لحظه های نابی را عکاسی کرده است. عکس های این عکاس نادیده ها را عکاسی کرده است و خیال را به آینده افق ساز دعوت می کند. هستی کویر در خیال کویر ظهور می کند و با این پرتاب هستی شناسانه با واقعیت و خیال کویر یکی می شود. در این عکس ها باید خطوطی را پیدا کنید که از حرکت نمی ایستند.

این فیلمساز و پژوهشگر ادامه داد: سوژه در عکس های جوادی پویاست. در واقع عکاس، خیال عکاسی را عکاسی کرده است. کویر در این عکس ها ساکن نیست و روان است و مرا یاد نقاشی های «هوکوسایی» ژاپنی می اندازد و کاش کنار این عکس ها نقاشی های این هنرمند نمایش داده می شد.

در ادامه مراسم مهدی مجابی معمار و پژوهشگر نیز به بیان نکاتی درباره معماری کویر و تعمیم این نگاه معمارانه به عکس های محمد رضا جوادی پرداخت. وی گفت: کویر مکان عرفان است و نه حتی فلسفه. ما از طریق علم و فلسفه نمی توانیم به محصولات کویر دسترسی پیدا کنیم.

در انتهای مراسم نیز محمدرضا جوادی با تشکر از پدیدآورندگان اصلی این عکس ها گفت: باد اصلی ترین پدید آورنده این عکس ها بود که اگر نمی وزید و این شکل ها را به من نمی داد این عکس ها هم ثبت نمی شد. دومین پدید آورنده شجاعت آقای ملانوروزی بود که بعد از ۴۰ سال همت کردند تا این عکس ها دیده شود و سومین همیاران تهیه این عکس ها کسانی بودند که مرا در این کویر تنها گذاشتند تا بتوانم این عکس ها را ثبت کنم.

وی در انتها یادی از زنده یاد عباس کیارستمی کرد و از حاضران خواست به احترام این هنرمند یک دقیقه سکوت کنند.

پس از این مراسم بازدید از نمایشگاه برای عموم امکانپذیر شد.

با افتتاح نمایشگاه امکان بازدید از آثار محمد رضا جوادی و بخشی از آثار گنجینه امکان پذیر شد. در ورودی موزه اثر ۱۳ متری جوادی و همچنین بخشی از آثار گنجینه متعلق به زنده یاد پرویز کلانتری و احمدرضا دریابیگی به نمایش درآمده بود.

آثار محمد رضا جوادی و آثار گنجینه و بخشی از تصاویر آرشیوی اداره کل میراث فرهنگی درباره قنات ها و کویر ایران و توضیحاتی درباره ثبت قنات و کویر ایران در یونسکو به تناوب روی دیوار چیده شده بود. غلامرضا نامی که مدیر هنری این نمایشگاه است درباره چیدمان این نمایشگاه به خبرنگار مهر گفت: تداخل آثار آقای جوادی و آثاری که از گنجینه انتخاب کردیم کمک می کند تا آن دید به کویر را از دید هنرمندان تجسمی به مخاطب نشان دهیم. می خواستیم بیننده یک کلیتی از تاثیرپذیری کویر در کارهای هنرمندان در ذهنش بماند. ضمن اینکه گالری شماره ۶ بهترین گالری ما به لحاظ امنیت و حراست است و آثار گنجینه باید در این گالری نمایش داده می شد و برای همین در میان عکس ها شما یک پاساژ می بینید. در چیدمان کارهای خود آقای جوادی هم که به طور مثال عکس هایی از ایشان که سایه هایی با الهام از خوشنویسی در کارهایشان دیده می شود کنار هم نیاوردیم چون معتقدم هر کدام از اینها باید به صورت مجرد دیده شود. 

علیرغم تاکید بر پژوهش محور بودن این نمایشگاه تنها استیتمنت هایی که افراد مختلف در حد چند جمله برای این نمایشگاه نگاشته بودند و در راهروهای موزه قابل مشاهده بود به چشم می خورد و به طور مثال هیچ کدام از عکس های محمد رضا جوادی به جز نامی روی لیبل دارای توضیحات کامل تری درباره عکس ها نبود. در حالیکه در یک نمایشگاه پژوهش محور عکاسیارائه توضیحاتی مانند اینکه عکس با چه لنز و چه دوربینی (آنالوگ یا دیجیتال) و در چه زمانی از نور روز یا شب (زمان عکاسی) و دقیقا در کدام جغرافیای کویر گرفته شده است لازم به نظر می رسد. 

ابعاد بزرگ تابلوهای عکس جوادی نکته ای بود که شاید بیش از خود عکس ها در این نمایشگاه جلب توجه می کرد.