جهش در روابط تهران-باکو

تکمیل کریدور حمل و نقل بین المللی شمال - جنوب از موضوعات مهمی بود که در نشست سران سه کشور ایران ، روسیه و جمهوری آذربایجان در باکو مطرح شد. در صورت فعال شدن همه حلقه های این زنجیره ترانزیتی ، ایران به مرکز گذر کریدورهای حمل ونقل منطقه ای و به تبع آن کانون تحولات اقتصادی منطقه تبدیل می شود.

این کریدور 72٠٠ کیلومتری از یکسو ایران را ازطریق جمهوری آذربایجان به روسیه و از راه گنجه به بنادر گرجستان و سپس کشورهای شرق اروپا و از سوی دیگر هند وکشورهای خلیج فارس را از مسیر بندرعباس و ایران به جمهوری آذربایجان، و ازآنجا به روسیه وشرق و شمال اروپا پیوند می دهد.

اهمیت متقابل ایران و آذربایجان برای یکدیگر

برای جمهوری آذربایجان ایران تنها یک کشور معمولی نیست. در ابتدا ایران یکی از همسایگان جنوبی جمهوری آذربایجان است. دو کشور حدود ۶۱۸ کیلومتر مرز خاکی با هم دارند. هر دو کشور دارای ارزشهای مشترک متقابل و بعضی از عناصر فرهنگی مشترک هستند. آذربایجان بعد از ایران دومین کشور شیعی جهان از لحاظ جمعیت است. عضویت دو کشور در سازمان های منطقه ای مانند سازمان کنفرانس اسلامی و همچنین سازمان اکو شاخص مهمی است که دو کشور را به هم وابسته و پیوسته می کند.

با راه اندازی کریدور حمل ونقل بین المللی شمال - جنوب که موافقتنامه آن در شهریور ماه ۱۳۷۹ در سن پترزبورگ به امضای وزرای حمل و نقل سه کشور ایران، هند و روسیه رسیده است ، شاهد جهش در روابط ایران و جمهوری آذربایجان و سایر کشورهای منطقه قفقاز خواهیم بود.

امروزه اقتصاد و روابط تجاری از جایگاه بالایی در مناسبات بین المللی برخوردار است. جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی است که به لحاظ قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی بسیار مناسب از مزایای ترانزیتی خوبی بهره مند است و توانایی های بالقوه زیادی در زمینه ترانزیت کالا و انرژی دارد و ایجاد کریدور ترانزیتی شمال - جنوب نقش مهمی در این زمینه ایفا می کند که در آینده، توسعه و امنیت منطقه و کشور را به دنبال خواهد داشت.

کریدور شمال - جنوب مسیر بسیار مهم ترانزیتی خواهد بود که مجموع کشورها را از لحاظ اقتصادی و تجاری به یکدیگر پیوند می دهد و عامل مهمی در توسعه و تحکیم روابط تجاری کشورهای منطقه و همچنین عامل پیوند هر چه بیشتر ملت های منطقه به یکدیگر به شمار می رود.
ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی منحصر به فردی که دارد می تواند با توسعه خطوط ترانزیتی از مزایای آن شامل افزایش درآمدهای ارزی، ارتقای بیش از پیش موقعیت راهبردی خود و تحکیم روابط با کشورهای همسایه بهره برداری کند که توسعه خط ترانزیتی قزوین - رشت - آستارا به آذربایجان، ارمنستان و گرجستان می تواند باعث تقویت روابط بین این کشورها و کاهش تنش ها و مناقشات میان این کشورها شود.

جمهوری اسلامی ایران با همین رویکرد و با جدیت در تکمیل طرح راه آهن قزوین- رشت- آستارا و اتصال آن به جمهوری آذربایجان ورود پیدا کرده است تا از این رهگذر بتواند علاوه بر تقویت روابط اقتصادی، اولویت اصلی خود که همان تقویت و توسعه روابط با کشورهای همسایه است را تحقق بخشد.

با توجه به اینکه سیاست های کلی برنامه ششم توسعه، اشاره به ترانزیت و راه های مواصلاتی دارد، کریدور شمال به جنوب از جمله اقدام های مهم و تاثیرگذار در تحقق این برنامه و پیشبرد اهداف تعیین شده ایران است و مقامات عالی جمهوری اسلامی از جمله رئیس جمهور بر ایجاد و توسعه این کریدور تاکید دارند.

کریدور شمال - جنوب مسیری است که از سوی کره، چین، سنگاپور و هند، کالاها را به سمت اروپا و روسیه انتقال می دهد . نکته دارای اهمیت این است که مسیر ایران میانبری برای انتقال بارهای ترانزیتی از خلیج فارس و بندرعباس به آستارا و از آنجا به کشور جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و در نهایت به روسیه و کشورهای اروپایی است . این کریدور مسیر بسیار مهم ترانزیتی خواهد بود که مجموع کشورها را از لحاظ اقتصادی و تجاری به یکدیگر پیوند می دهد و عامل مهمی در توسعه و تحکیم روابط سیاسی با کشورهای همسایه به شمار می رود.

کریدور شمال - جنوب مهمترین حلقه تجارت بین آسیا و اروپا است که در مقایسه با مسیرهای سنتی از نظر مسافت و زمان تا 40 درصد کوتاهتر و از نظر هزینه تا 30 درصد ارزانتر است.
یکی از حلقه های متصل کننده کریدور شمال - جنوب، مسیر آستارای ایران به آستارای آذربایجان است که به طول 10 کیلومتر شهر آستارا در ایران را از طریق پل به شهر آستارا در جمهوری آذربایجان متصل می کند که ایران در نظر دارد این پروژه را تا پایان سال جاری به بهره برداری برساند.
خط آهن قزوین، رشت و آستارا نیز در حال ساخت است و طبق برنامه ریزی انجام شده تا پایان سال جاری محور قزوین به رشت تکمیل و محور رشت به آستارا با سرمایه گذاری کشور جمهوری آذربایجان ساخته می شود.

برآیند کلی توسعه ترانزیت به ویژه حمل و نقل ریلی در هر سه کشور آذربایجان، ارمنستان و گرجستان، تحول مثبت در کریدور شمال- جنوب و اتصال این منطقه به بازار بزرگ ایران و خاورمیانه به ویژه بنادر فعال و بزرگ ایران در خلیج فارس و دریای عمان است که می تواند تحول بسیار بزرگی را در توسعه تجارت و حمل و نقل در سطح کل منطقه ایجاد کند و بدون تردید نتایج آن قطعا به سود دولت ها و ملت های این کشورها خواهد بود.

علاوه بر این، جمهوری ارمنستان نیز طی سال های اخیر در رابطه با توسعه خطوط ارتباطی و ترانزیتی در قفقاز گام های مهمی برداشته است. مهم ترین برنامه ارمنستان، «برنامه سرمایه گذاری کریدور جاده ای شمال - جنوب» است که بازسازی جاده زمینی ایران- ارمنستان- گرجستان و نیز خط راه آهن ارمنستان- ایران موسوم به خط آهن جنوبی که به خط راه آهن گرجستان وصل می شود، در کانون این دو طرح ترانزیتی قرار دارد که در صورت اجرا، تحول بسیار مهمی را در حوزه ترانزیت و خطوط ارتباطی ارمنستان و منطقه قفقاز به وجود خواهد آورد.

نکته بسیار مهمی که در رابطه با تحقق اهداف کریدور ترانزیتی شمال - جنوب برای ایران وجود دارد، رونق مناطق مرزی این کشور با دو کشور همسایه آذربایجان و ارمنستان است که در این بین، نقش منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس از اهمیت بسیار فراوانی برخوردار است.

منطقه آزاد ارس با برخورداری از پایانه های مرزی و گمرگی در جلفا، نوردوز (مرز ایران و ارمنستان) و خمارلو و اصلاندوز (مرز ایران و جمهوری آذربایجان) از ظرفیت های بسیار بالایی در حوزه تجارت و بازرگانی برخوردار است که بدون تردید،*** راه اندازی «کریدور ترانزیتی شمال - جنوب» میان ایران، روسیه و آذربایجان و نیز «برنامه سرمایه گذاری کریدور جاده ای شمال - جنوب» میان ایران، ارمنستان و گرجستان، جهش قابل توجهی را در رونق اقتصادی و تجاری ایران و منطقه قفقاز ایجاد خواهد نمود.

طبق اظهارات مدیر عامل شرکت راه آهن ایران، در تحقیقاتی که توسط روسیه و آذربایجان انجام شده است با اتصال رشت و آستارا به این کریدور 10 میلیون تن بار جابجا خواهد شد که یقینا تاثیرمثبت آن را می توان در اقتصاد ایران و کشورهای همسایه مشاهده کرد.
ممکن است این سوال پیش بیاید که توسعه خطوط ترانزیتی که نیاز به سرمایه گذاری کلان دارد، صرفه اقتصادی لازم را دارد، یا اینکه سرمایه گذاری بدون بازگشت است که در جواب باید گفت طبق اظهارنظرهای کارشناسان اقتصادی، سرمایه گذاری در این زمینه آغاز مسیر توسعه اقتصادی کشور است؛ چرا با بهبود زیر ساخت ها، هزینه تولید و ساخت به شدت پایین می آید و نخستین اثر آن به صرفه کردن تولید به عنوان یکی از ارکان اصلی رشد و توسعه اقتصادی است.

در مورد آثار مثبت این کریدور بر امنیت سیاسی و ملی نیز باید گفت، کشوری که در مسیر کریدور بین المللی قرار بگیرد، از حمایت ویژه کشورهای همسایه به لحاظ امنیتی برخوردار خواهد شد؛ چرا که دولت ها تلاش می کنند تا در امنیت کامل از تبادلات تجاری شان بهره برداری کنند.

بنابراین جمهوری اسلامی ایران با دور اندیشی و راهبرد و سیاستی درست، راه اندازی این کریدور را در سریعترین زمان ممکن دنبال می کند؛ چرا که آن را عاملی در تسهیل روابط تجاری و ارتباط و پیوند هر چه بیشتر ملت های منطقه با یکدیگر می داند.

5252