رستگاری مظهر عدالت در محراب عبادت

«آسایش و راحتی، کامیابی و رستگاری و پیروزی، برکت و گذشت و تندرستی و عافیت، بشارت و خرمی و رضایتمندی، قرب و خویشاوندی، یاری و پیروزی و توانمندی، شادی و محبت، از سوی خدای متعال، بر کسی باد که علی بن ابی طالب را دوست بدارد...» این بخشی از سخنان حضرت محمد(ص) درباره علی ابن ابیطالب(ع) است، امام همامی که پس از برگزیده شدن پیامبر اکرم(ص) به رسالت به عنوان نخستین فرد به اسلام ایمان آورد و این گونه ایشان را در مسیر این امر بزرگ همراهی کرد.
نخستین پیشوای شیعیان جهان در 13 رجب دیده به جهان گشود و سالیان بعد با شجاعت و ایثار خویش توطئه های مشرکان را پوچ و واهی ساخت و در جنگ های گوناگون با کافران پیشگام شد تا آنکه رسول اکرم(ص) به فرمان خداوند در راه بازگشت از حجه الوداع در غدیرخم، مولای متقیان را به عنوان جانشین و وصی خود معرفی کردند و فرمودند: «هر کس که من مولا و رهبر او هستم، علی هم مولا و رهبر او است.»
حضرت علی(ع) به دلیل شرایط خاص آن روزگار از حکومت کناره گرفت و به هدایت و راهنمایی جامعه پرداخت تا آن که پس از 25 سال دوری از حکومت، ایشان خلافت را برعهده گرفت. مشرکان و دشمنان امیرالمومنان(ع) عدل و عدالت آن بزرگوار را تحمل نکردند و به توطئه برای قتل ایشان پرداختند و در نهایت ابن ملجم مرادی از گروه خوارج در 19 رمضان 40 هجری، هنگامی که ایشان در حال انجام فریضه الهی بود با تیغ زهرآگین شمشیر خویش این امام بزرگوار را مجروح کرد و حضرت علی(ع) پس از دو روز در 21 رمضان به شهادت رسید و در نجف اشرف به خاک سپرده شد، اینک آرامگاه ایشان در این شهر، میعادگاه عاشقان حق و حقیقت است.
تقدیر الهی بر این شد که ضربت خوردن نخستین امام شیعیان و شهادت ایشان در 19 و 21 ماه مبارک رمضان با شب های قدر همراه شود، شب هایی که در کتاب آسمانی از آن به عنوان شب های نزول قرآن و بارش رحمت الهی یادشده است.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز شهادت نخستین پیشوای شیعیان با «علیرضا کاوند بروجردی» عضو هیات علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن و پژوهشگر امور دینی به گفت وگو پرداخت.

- در ادامه متن این گفت و گو آمده است:
** ایرنا: در اندیشه شیعه، سیره حضرت علی(ع) به عنوان الگو مطرح است. چگونه می توان ایشان را به عنوان اسوه برای خود قرار داد؟
*** کاوند بروجردی: گفتار و رفتار دو بُعد بسیار مهم از شخصیت حضرت علی(ع) محسوب می شود که توجه به آنها مهمترین عوامل کامیابی و سعادت بشر به شمار می رود. گفتار نخستین پیشوای شیعیان دارای شاخصه های متعددی است که رعایت این عناصر می تواند مسلمانان را به سیره آن امام همام نزدیک کند. شفافیت کلام و پرهیز از ایهام، صداقت بیان، توجه به احساسات و عواطف دیگران در عین قاطعیت و رعایت ادب در گفتار و رفتار از جمله ویژگی های شخصیتی آن بزرگوار است.
ایشان در طول عمر با برکت خود با افراد مختلف و جریان های گوناگونی برخورد داشت و در رویارویی با مخالفان و موافقان عواملی را رعایت می کرد که برای انسان های دیگر دشوار و گاه غیر ممکن قلمداد می شود. مولفه ها و عناصری مانند رعایت انصاف و عدل در تعامل با مخاطبان و برخورد پندآموز از شاخصه های پراهمیت سیره رفتاری امام(ع) است
جامعه آن زمان متشکل از سه گروه ناکثین، فاسقین و مارقین بود که آنها مخالفت نظری و عملی خود را در دوره حکومت حضرت علی(ع) نشان می دادند و همواره به مخالفت می پرداختند. برخورد امام(ع) با هر سه جریان مصلح گونه و اندرز محور بود و حتی برای پیشگیری از رشد و تقویت چنین جریان ها و نهضت های انحرافی، در موارد متعدد در خطبه های خود و برخی کلمه های قصار تلاش های زیادی داشته اند. در هر جریانی نخست به عنوان یک پدر دلسوز و امیدوار به هدایت و اصلاح فرزند، وارد عمل شده و سعی در جذب و اقناع عقلی و قلبی مخالفان داشت و در نهایت در صورت موفق نشدن یا آنان را به حال خود رها می کرد یا در صورت تمرد و ایجاد آشوب برای حکومت اسلامی و امنیت عمومی، برخوردهای قاطع و محکم انجام می داد.
گذشت و حلم نیز از دیگر ویژگی های بارز ایشان است که به عنوان نمونه در حادثه خروج اهل جمل به خوبی مشاهده می شود زیرا در این رویداد احترام همسر پیامبر اکرم (ص) را نگاه داشت. و این درس بزرگی برای انسان ها است. انصاف، عدل و مساوات نیز از جمله خصوصیت های آن بزرگوار به شمار می رود.
مخالفان که همواره خود را صاحب حق بیشتری از اسلام می دانستند و مدعی بودند که در رشد این دین آسمانی و استقرار حکومت اسلامی سهمی بسزایی دارند، طلب امتیاز بیشتری می کردند اما امام علی(ع) با تمام توان خود در برابر زیاده خواهی های آنان می ایستاد و این دلیلی برای دشمنی و کینه ورزی آنها با علی بن ابی طالب(ع) بود.
**ایرنا: خوارج تصمیم گرفتند که در شب 19 ماه رمضان، «حضرت علی(ع)»، «معاویه» و «عمروعاص» را به قتل برسانند، چرا از این میان تنها عملیات شهادت حضرت علی (ع) موفقیت آمیز بود؟
*** کاوند بروجردی: برخی از خوارج که از جنگ نهروان جان سالم به در برده بودند، نقشه ای برای قتل این سه شخص طراحی کردند. از این رو افرادی داوطلب شدند تا این طرح را اجرا کنند. دو شخص از آنها به دلایلی به انجام دادن ماموریت خود موفق نشدند اما ابن ملجم مرادی توانست در سحرگاه 19 رمضان در محراب مسجد کوفه با شمشیری زهرآگین پیشوای شیعیان را مجروح سازد و به شهادت برساند. درباره مبحث قضا، قدر و اراده الهی در مسایل متعدد و حوادث گوناگون دیدگاه های زیادی مطرح شده است. تمام حوادث و اتفاق های عالم جزء با اراده الهی و تقدیر او صورت نمی گیرد. بنابراین علم و اراده پروردگار ایجاب کرد تا این حادثه در آن شب رخ دهد و اگر خداوند می خواست به گونه ای عمل می کرد تا امام علی(ع) به شهادت نرسد. جهانی که در آن زندگی می کنیم محل آزمایش انسان ها است، برخورداری امامان و معصومان از علم غیب تنها برای آگاهی بوده است نه اینکه برپایه آن عمل و رفتار کنند، در آن صورت می توان ادعا کرد میان افراد عادی و اهل بیت(ع) در حفظ جان تبعیض وجود دارد. بنابراین خداوند به جهت تکریم این ذات مقدسه، آنان را از حوادث و اتفاقات آگاه می ساخت تا صبر، تحمل، میزان بندگی و اطاعت آنها نسبت به اوامر الهی و وظایف دینی آنان بیشتر ظهور و بروز یابد. از طرف دیگر اگر ابن ملجم به مسجد می رفت و امام علی(ع) در آنجا نبود در واقع اختیار از او سلب شده بود و مورد امتحان قرار نمی گرفت.
خدواند به جهت تمسک ما به اهل بیت(ع) و با وجود داشتن علم غیب طوری اراده کرد که هیچ گونه تبعیضی میان آنها و دیگران وجود نداشته باشد و همین دلیلی برای الگوپذیری از سیره و روش امامان معصوم(ع) است.
** ایرنا: جبران خلیل جبران نویسنده مشهور لبنانی نوشته است: «قُتِل علی فی المحراب لشده عدله» علی(ع) به دلیل عدالت فراوان در محراب کشته شد. این موضوع بیانگر چه مطلبی است؟
*** کاوند بروجردی: منظور جبران خلیل جبران متفکر مسیحی این است که برخی نتوانستند این عدل و مساوات را تحمل کنند و به دلیل آنکه امتیازهایی که از ایشان می خواستند بر آورده نمی شد در پی فرصتی بودند تا از آن امام انتقام بگیرند و این چنین قرعه به نام ابن ملجم مرادی افتاد. پس از آنکه پیامبر اکرم(ص) در 11 هجری به دیار حق شتافتند، مخالفان در مدت 29 سال تلاش کردند تا با روش های مختلف در برابر عدالت امام علی(ع) بایستند اما موفقیتی در این زمینه به دست نیاوردند. از آنجا که تحقق عدالت رسیدن فرد مظلوم به حق خود و نرسیدن فرد ظالم به طمع و زیاده خواهی است، حضرت علی(ع) به شهادت می رسد تا نشان دهد که در مسیر اجرای عدالت و تحقق اوامر الهی حتی جان دادن و شهادت ارزش دارد.
** ایرنا: آیا افرادی که آگاهانه منکر ولایت علی ابن ابیطالب(ع) هستند با آنان که از روی جهل منکر ولایت ایشان هستند، برابرند؟
*** کاوند بروجردی: در فراز «هل یستوی الذین یعلمون و الذین لایعلمون» از آیه 9 سوره زمر می خوانیم: دانایان با نادانان برابر نیستند بلکه تفاوت دارند. افرادی که تمام سفارش های پیامبر اکرم(ص) نسبت به اهل بیت(ع) را خود خوانده، شنیده و دیده اند، چه در عصر رسالت و چه در زمان های بعدی از آگاهی برخوردارند و با وجود صراحت و نص آشکار حدیث ها و روایت های معصومان، امکانی برای انکار ولایت تکوینی و تشریعی امیرالمومنان(ع) باقی نمی گذارند اما آنان که این احادیث را خود نشنیده اند از جمله پیروان دیگر دین های ابراهیمی آگاهی نداشتن آنها طبیعی است و برپایه اعتقاد و رفتاری که در دین خود دارند مورد پرسش و پاسخ قرار می گیرند. **ایرنا: تقارن معنادار شب قدر با شهادت امام علی(ع) به چه دلیلی است؟
*** کاوند بروجردی: امیرالمومنان در 21 رمضان و در واقع در دومین شب قدر به شهادت رسید و در هنگام فرود آمدن شمشیر بر فرق مبارکش فرمود: به پروردگار کعبه که رستگار شدم؛ این کلام یعنی آمادگی ایشان برای ترک دنیا و آن شبی است که ملائک و لاهوتیان آماده پذیرایی از وجود مبارک و روح بلند آن امام همام هستند. این عروج با حادثه نزول قرآن در ماه مبارک رمضان همزمان می شود که آیه نخست سوره قدر«انا انزلناه فی لیله القدر» حکایت از بارش این وحی الهی در این شب مخصوص دارد. برپایه برخی روایت های منقول از اهل بیت(ع) این سه شب، شب های دعا و راز و نیاز با خداوند سبحان است تا حاجت، سعادت و هدایت را از پروردگار خود بخواهیم و همزمانی عروج مولای متقیان در21 رمضان با شب قدر بسیار معنادار به شمار می رود همانطور که ولادت او در بهترین ساعت ها و بهترین مکان صورت گرفته است، شهادت وی نیز در بهترین هنگامه به وقوع پیوست. تمامی محبان ولایت با تمسک به دعا، مناجات و توسل به وجود مبارک امام(ع) از پروردگار نزول برکات و برآورده شدن حاجت ها را در خواست می کنند، فردی که با شب زنده داری به توسل و دعا می پردازد، از برکات شب نزول قرآن بهره مند می شود و از لطف و رحمت امام علی(ع) نیز کسب فیض می کند.
** ایرنا: برای شناخت شخصیت حضرت علی(ع) علاوه بر تحلیل و مطالعه آثار مذهبی و تاریخی، چه راهکارهای دیگری وجود دارد؟
*** کاوند بروجردی: شناخت امامان یکی از تکالیف بزرگ و مهم اسلامی است. بر پایه این وظیفه‏ شرعی و مسوولیت خطیر دینی، هر مسلمانی وظیفه دارد که پس از خدای متعال و پیامبر خویش، امام(ع) و رهبر دینی خود را به خوبی بشناسد. در حدیث ها و روایت های اهل ‏بیت(ع) بر شناخت و معرفت هر چه بیشتر و کامل تر نسبت به امام معصوم(ع) تاکید شده و این امر مهم چندان دارای اعتبار و اهمیت است که نشناختن آن سبب فساد جامعه و گمراهی امت اسلامی می شود. مطالعه و پژوهش برای شناسایی شخصیت امام (ع) به منظور دستیابی به جامعه علوی ضروری و لازم است. برای شناخت امیرالمومنان(ع) علاوه بر مطالعه تاریخ و تحلیل آن، می توان به سخنان آن حضرت درباره خودشان و سخنان دیگر بزرگان که در ارتباط با آن بزرگوار شناخت دارند. می توان به اهل بیت(ع) که در مکتب ولایت ایشان پرورش یافته اند، استناد کرد و این بهترین راه شناخت شخصیت آن والامقام است. از آنجا که ایشان از مقام عصمت برخوردار بود، شناخت وی برای غیر معصوم کاری مشکل و چه بسا غیر ممکن به شمار می رود، به همین دلیل شاید مناسب ترین روش شناخت مولای متقیان مراجعه به سخنان معصومان(ع) باشد. مسلمانان در مسیر سیر و سلوک همیشه از اهل بیت (ع) مدد می گیرند و با توجه به روایت های موجود می توان از نخستین پیشوای شیعیان به عنوان چراغ هدایت در تمامی مسیر زندگی بهره برد.
** ایرنا: درباره ساختار حکومت از دیدگاه امام علی(ع)، ایشان این موضوع را چگونه ارزیابی می کرد؟
*** کاوند بروجردی: از منظر علی ابن ابیطالب(ع) نقش مشارکت مردم در استقرار حاکمیت سیاسی و تداوم آن به گونه ای است که با حضور آنان، وی این امر را مورد پذیرش قرار می دهد و با نبود آنان از خلافت دوری می کند. ایشان مشارکت سیاسی همه جانبه مردم را دلیل به وجود آمدن احترام به حقوق یکدیگر، استقرار قانون الهی، پدید آمدن عدالت، ناامیدی دشمنان و امید به زندگی در صلح و فضای آرام دانسته اند. نگاه امیرالمؤمنان(ع) به حکومت یک دیدگاه الهی و نشات گرفته از ایدئولوژی ایشان است. عدالت محوری و عدالت گستری عامل مهمی بود که آن امام همام در تمامی برنامه ریزی های جامعه و نهاد حکومت از آن استفاده کرد. سیاست های حکومت از دیدگاه حضرت علی(ع) بر پایه حفظ کرامت، عزت، جایگاه و شأن والای انسان است و نخستین و مهم ترین اصلی را که باید در این نوع حکومت مورد توجه قرار بگیرد، آن می دانست که مردم بدون هیچ گونه ترس و نگرانی از قدرت حکومت، حقوق خود را مطالبه و حاکمان باید از اندیشه و توانمندی های انسان ها در تمامی امور استفاده کنند، همچنین حق هر گونه سخن گفتن و نقد را به مردم بدهند و نسبت به رفتار خود در برابر جامعه و خدا پاسخگو باشند.
** ایرنا: دیدگاه حضرت علی(ع) درباره حکومت در حال حاضر چگونه می تواند مورد استفاده قرار بگیرد؟
*** کاوند بروجردی: حکومتی که عنوان دینی پیدا می کند باید در تمامی عرصه ها، مقوله دین در آن نمود داشته باشد. اگر دین محوری در سیاستگزاری ها محقق شود در آنجا وعده الهی نیز که همان باز شدن درهای برکت است، به منصه ظهور می رسد. امام علی(ع) همواره یک حکومت تئوکراتیک را مطرح می کند که در آن حقوق حاکمان و مردم به وجهی روشن و مشخص شده است، هیچ گاه در حکومت مورد نظر ایشان حتی اگر غیر مسلمان نیز باشد،‌ مردم مورد ظلم قرار نمی گیرند و خطرناک ترین عاملی که ممکن است در یک جامعه اسلامی بروز پیدا کند و سبب سقوط آن شود روحیه دیکتاتوری و استبداد بر جامعه به شمار می رود که اکنون در برخی از کشورهای اسلامی همچون بحرین، عربستان و یمن مشاهده می شود، حاکمان در این نواحی برای کسب قدرت از هر عمل نادرست و ظالمانه ای استفاده می کنند. یک مدیر اسلامی باید با صداقت، حسن نیت و با توجه به ویژگی های افراد آنها را برای تصدی مسوولیت ها انتخاب کند. همانگونه که امام علی(ع) در نامه ای به فرماندار بحرین در جریان تعویض وی می نویسد: «من نعمان پسر عجلان زرقی را بر بحرین فرمانروا کردم و تو را بی آنکه بر تو نکوهشی باشد یا سرزنشی، از کار برکنار داشتم. همانا وظیفه فرمانداری را نیکو انجام دادی. پس اکنون نه به تو بدگمانم نه توبیخی برایت روا می دارم. تو از زمره مردمانی هستی که در جهاد با دشمن و برپا داشتن ستون دین از آنان یاری می جویم».
در جمهوری اسلامی ایران نیز امام خمینی(ره) حکومت را بر مبنای دین و پیروی از حکومت نبوی و علوی پایه ریزی کرد و همواره برای اجرای احکام از اهل بیت(ع) و کلام امیرالمومنان(ع) بهره جستند. این اصل باید در تمامی کشورهای اسلامی اجرا شود و حکومت دینی در آنها تقویت و انتصاب حاکمان بر مبنای عدل الهی و پیروی از پیامبر اکرم(ص) و خاندان ایشان قرار گیرد.
** ایرنا: اکنون چگونه می توان اندیشه های ژرف حضرت علی(ع) را در مبارزه با گروه های تروریستی- تکفیری به کار برد؟
*** کاوند بروجردی:‌ حدود یک هزار و 400 سال پیش، علی ابن ابیطالب(ع) نخستین شهید راه مبارزه با تکفیر و ظلم شد و خوارج که همان تکفیری ها بودند ریختن خون هر غیرمسلمانی را مباح می دانستند و در طول تاریخ به شدت ظلم کردند. امیرمومنان(ع) با توجه به اینکه خوارج یک گروه جاهل و مشکل ساز بودند،‌ همواره می فرمود؛ اینها به عنوان شهروند از حقوقی برخوردار هستند و هیچ گاه حاضر نشد در برابر گفتار، تلاش و برنامه آنها بایستد، مگر آن زمان که در نهروان شمشیر کشیدند و به طور طبیعی حکومت دینی علی(ع) در برابر آنها ایستادگی کرد، اینک جوامع اسلامی باید از حکومت آن بزرگوار درس بگیرند.
هنگامی که یک گروه تروریستی می خواهد سرزمینی را غصب کند به جز خشونت، کاری نمی تواند انجام دهد و با به وجود آوردن وحشت، ترس و منحرف کردن افکار و اندیشه جوانان یک نوع درگیری میان افراد پدید می آورد و پایه های حکومت اسلامی را متزلزل می کند. وقتی گروه های تکفیری همچون داعش شعارهایی را مطرح می کنند که با راه و روش برخی افراد در جوامع سازگار است و شعار می دهند و ادعا می کنند که می خواهند یک حکومت اسلامی تشکیل دهند و مسلمانان را از بردگی نجات دهند، برخی از افرادی که در دین خود سست هستند، احساس می کنند که با پیوستن به آنها می توانند از آن پوچی و به قول خودشان بی آرمانی بیرون آیند. در این میان با تمسک به اندیشه های امام علی(ع)، دیگر ائمه و اقدام های علمای دینی باید از ظهور نفاق و دشمنی میان جوامع اسلامی جلوگیری کرد.
*گروه اطلاع رسانی(مریم همتی)
پژوهشم**9117**2002**9131