سیری در آداب و رسوم مردم قوچان با سفر به موزه مردم شناسی

خبرگزاری مهر-گروه استان ها: بنای موزه مردم شناسی قوچان با مساحت حدود ۳۰۰ متر در سال ۱۳۷۶ افتتاح گردید که سبك معماری ساختمان موزه یادآور كلاه نادرشاه افشار است .

موزه مردم شناسی قوچان با ساماندهی جدید در سال ۱۳۸۵ و در مساحتی بالغ بر ۳۰۰ متر مربع در هفت بخش موسیقی سنتی، كشتی چوخه، چارق دوزی، گلیم بافی، مراسم ازدواج عشایر، آهنگری و گله داری افتتاح شد.

این بنا به منظور معرفی گوشه ای از آداب و رسوم ، فنون و هنرهای سنتی اهالی قوچان از سوی شهرداری به اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری واگذار شده است.

كشتی با چوخه

كشتی چوخه یكی از انواع كشتی پهلوانی است كه خصوصا در شمال خراسان رواج بسیاری دارد.

این كشتی به مناسبت های مختلفی نظیر جشن ها و گردهمایی های قومی برگزار می گردد.

در این كشتی حریفان آستین های پیراهن و پاچه های شلوارشان را اصطلاحا ور می مالانند و به صاف یكدیگر می روند.

به فرد پیروز در این هماوردها جوایزی ارزنده مانند یك راس گوسفند یا بز، وجه نقد، كله قند، لوازم خانگی و سایر کالاها اهداء می شود.

ا ین كشتی امروزه در میان اهالی چناران، قوچان، كلات و درگز طرفداران بسیاری دارد و همچنین در سایر مناطق استان خراسان رضوی نظیر شهرستان فریمان گرفتن این نوع كشتی مرسوم است.

  ازدواج عشایر

تنوع رنگ پوشاك، مسابقه ی كشتی، اسب دوانی، رقص چوب، نواختن ساز و دهل توسط عاشق ها و نیز رسومی كه طی دو روز مراسم عروسی كردهای عشایر خراسان برگزار می گردد چشم هر بیننده ای را خیره می كند.

برگزاری عروسی در میان عشایر منوط به پرداخت شیربها یا حق شیر به مادر عروس است.

عروسی دو شبانه روز به طول می انجامد.

شب اول را شب صلاح و مصلحت می نامند بنا بر این رسم اقوام سر منزل پدر داماد گرد می آیند و هریك انجام اموری را بر عهده می گیرند صبح روز بعد عده ای از جوانان رفته از میهمانان و هیزم چی ها استقبال می كنند.

از سایر آدابی كه در این مراسم به جا آورده می شود، حنابندان، رقص چوب، اسب دوانی، نار زند كه در آن برادر گفته ی داماد چند تكه قند را به داماد داده و داماد سعی می كند دو تكه قند را از روبرو به شانه های عروس بزند.

«پا زدن» كه اصطلاحا به توقف عروس و پیاده شده او از اسب در برابر منزل داماد اطلاق می شود و پختن آبگوشت ودادن انعام به داماد از جمله رسوم مردم این منطقه است.

گله داری

سرزمین قوچان به سبب دارا بودن كوهستان های سرسبز و خرم نظیر شاه جهان، آق كمر، سنجربیك، پلته كاه، زیلان، گلول و غیره و بهره مندی از چراگاه های طبیعی بی نظیر، منطقه ای مناسب برای گله داری و دامداری به شمار می رود.

شغل منحصر عشایر در این مناطق دامداری است . دامداران علاوه بر استفاده از گوشت احشام از پوست دباغی شده ی آنان پوستین های گرم و زیبایی می دوزند.

همچنین از شیر دام ها فرآورده های لبنی بسیاری نیز نظیر كره ی محلی، روغن زرد، پنیر، دوغ، مسكه و ماست تولید می کنند كه به مصرف اهالی منطقه می رسد.

بخشی نیز از این فرآورده ها به فروش می رسند تا از درآمد حاصله از فروش آنها، لوازم مورد نیازشان را خریداری كنند.

  موسیقی سنتی (ساز و دهل)

موسیقی نواحی در شمال خراسان برگرفته از باورها و اعتقادات قومیت های متفاوت در طول تاریخ بوده و می توان آن را در چهار نوع مقامی كرمانجی، مقامی تركی، موسیقی فارسی بررسی و تحلیل کرد.

از میان این موسیقی تنها كرمانجی، تركی و فارسی میان اهل قوچان رایج است.

نوازندگان موسیقی در قوچان را می توان بر اساس جایگاه و مرتبه ای كه به لحاظ اجتماعی دارند به بخشی ها، عاشق ها و لوطی ها طبقه بندی كرد.

همچنین سازهای رایج در موسیقی مقامی این خطه شامل دوتار، كمانچه، قوشمه، نی، دهل و سرنا است.

از مقام های رایج در قوچان می توان به مقام لو، طرقه، اله مزار، هرای، امانه سوز، سردار عوض خان و رشید خان، نوایی، بیات گریلی، قره دلی و قره چه بایر اشاره كرد.

چارق دوزی

شاید ساخت پای افزارها یكی از قدیمی ترین مشاغلی باشد كه آدمیان در طول تاریخ به آن پرداخته اند و «چارق دوزی» از جمله  آن مشاغلند كه در یكی از غرفه های موزه به نمایش در آمده اند.

صنعتگران چارق دوز قوچانی در دوخت این گونه پای افزارها از چنان تبحری برخوردارند كه شهرست شان در سراسر استان زبانزد است.

چارق ها انواع و اشكال گوناگونی دارند. رویه چارق ها از چرم طبیعی ساخته شده است و سطح آن را به وسیله ی نخ های الوان با نقوش ساده هندسی تزیین می كنند.

غالبا تحت این پاپوش ها را از چرم گاو میش یا چرخ ساغری می سازند كه استحكام بیشتری دارند.

ابزار چارق دوز متنوع و با كاربری های خاص می باشند كه از میان آنها می توان از قیچی، گزن، میخ كفاشی، چكش،سوزن های ویژه و نخ های الوان یاد كرد.

  گلیم بافی

در قوچان برای بافت گلیم عموما از دارهای افقی و عمودی استفاده می كنند. ابزار كار گلیم بافان قوچانی كه عمدتا زنان می باشند مركب اند از دفتین، كاره و قیچی.

در بافت گلیم معمولا از نخ پشمی استفاده می شود. نقوشی كه گلیم باف قوچانی بر این زیر اندازها میافرینند بیشتر نقوش ساده هندسی و گاها حیوانی و گیاهی است كه از تنوع رنگ بی نظیری برخوردار است.

یكی از غرفه ای موزه ی قوچان به نمایش كارگاهی عشایری اختصاص یافته است كه در ان گلیم بافان هنرمند به بافت این زیر انداز زیبا سرگرم اند.

آهنگری

آهنگری یكی از مشاغل تاریخی در همین جوامع انسانی به شمار می رود. كشف فلز آهن و نحوه استفاده از آن انقلابی در سرنوشت انسان ها قلمداد شد.

آهنگر خانه ،مادر ساخت و تولید ابزار اولیه بشر محسوب می شدند. در این اماكن صنعتگر آهنگر انواع مصنوعات آهنی نظیری بیل، كلنگ، تیشه، میخ، گاو آهن، چهار شاخ، چاقو، زنجیر، چهار شاخ انبر و قیچی های گوناگون را می سازد.

ابزار و وسایلی كه در آهنگری مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از: انبر زغال بردار، انبر كج، انبردست، پتك، قلم، سندان سوهان، و کوره های سنتی كه با استفاده از انبانی چرمی كه تولیدكننده دم و بازدم است و باعث گداخته شدن زغال می شود كار می كند.

آداب و رسوم و هنر های یاد شده در این گزارش در موزه مردم شناسی قوچان با حضور نماد های متعدد همه ساله گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب می کند.