زنجیره تولید تا فروش فرش اردبیل نیازمند اصلاح وجبران فرصت سوزی

به گزارش خبرنگار مهر، فرش اردبیل که طی سال های اخیر به وضعیت آشفته ای رسیده ماه گذشته شاهد رویداد قابل توجهی بود که به یکباره فرش بافان، کارشناسان، رسانه ها و دستگاه های متولی را شوکه کرد.

۱۵ طرح فرش اردبیل به ثبت جهانی رسید و بدون مقدمه این اتفاق بزرگ در حاشیه نمایشگاه تخصصی فرش دستبافت از سوی رسانه های استان اطلاع رسانی شد تا این بار در مقابل غول های تولید کننده فرش دستبافت کشور، استان اردبیل نیز از ظرفیت های خود بگوید.

با این وجود هر چند مرکز ملی فرش ایران تمامی مراحل ثبت جهانی طرح ها را نظارت کرده و به گفته مسئولان این مهم در پی یک کار کارشناسی دراز مدت حاصل شده است، نظرات متعدد و گاها ضد و نقیضی از این رویداد به گوش رسید.

به ویژه مخاطبان خبرگزاری مهر در اعلام نظرات خود در خصوص گزارش خبری «۱۵ طرح فرش استان اردبیل به ثبت جهانی رسید» به ضرورت پرهیز از کلی گویی در این خصوص تاکید کرده بودند.

در عین حال نظرات مردمی دیگری نیز در پی این رویداد مطرح می شد از جمله اینکه اگر اردبیل تا به این اندازه پتانسیل داشته چرا ثبت طرح فرش ها آن هم به مدت ۱۵ عدد به یکباره انجام شد و این طرح ها تا به امروز کجا بودند و یا اینکه بر اساس کدام کار کارشناسی این طرح ها به ثبت رسیده است و اینکه برخی بافندگان پیشکسوت اردبیل تاکید داشتند که اردبیل اصلا طرح فرش مختص به خود ندارد و به همین دلیل نتوانسته در بازار جایی برای خود باز کند.

یورتچی نقشه

خبرگزاری مهر در پاسخ به دغدغه مخاطبان خود و چند وچون پشت پرده این ثبت جهانی با رئیس اداره فرش استان اردبیل به گفتگو نشست.

میراعلا سیدی معتقد است نه تنها کار کارشناسی کم نظیری در ثبت جهانی طرح فرش ها انجام شده بلکه به واسطه آن بسیاری از غفلت های گذشته جبران شده است تا فرصتی فراهم شود فرش اردبیل از زیر دست و پای سودجویان و افراد ناآگاه به یک برند جهانی صعود کند.

وی معتقد است ثبت جهانی طرح فرش های اردبیل گام اول اصلاح زنجیره تولید تا فروش این محصول فرهنگی است و اگر این مسیر درست طی شود روزی فرش اردبیل سفیر فرهنگی این استان خواهد بود.

*ایده ثبت جهانی طرح فرش های اردبیل از کجا آغاز شد و مسئولیت اجرایی آن بر عهده کدام نهاد است؟

ایده ثبت جهانی طرح فرش ابلاغی مرکز ملی فرش ایران به تمام استان ها بود تا در وضعیتی که فرش دستبافت ایران دچار آشفتگی است و ما شاهد تولید فرش کاشان چینی هستیم، طرح های ایرانی در سازمان مالکیت فکری به ثبت جهانی نشان جغرافیایی برسد و مسیر دستاویز قرار دادن هنر ایرانی توسط برخی سودجویان سد شود.

در پی این ابلاغ اظهار نامه نشانه جغرافیایی توسط واحدهای حقوقی مرتبط با فرش از جمله انجمن طراحان و نقاشان، اتحادیه صنفی بافندگان، اتحادیه شرکت های تعاونی فرش دستبافت روستایی، شرکت سهامی فرش شعبه استان اردبیل و ادارات فرش و سازمان صنعت و معدن استان امضا و بررسی طرح آغاز شد.

ماهی میر اشرف

به عنوان مثال گفته می شود ما طرح «ماهی میراشرف» داریم که گروهی از این نهادها جهت بررسی به محل اعزام شدند و از منظرهای مختلف طرح را بررسی کردند و در نهایت پیشنهادات با بررسی مرکز ملی فرش ایران و ثبت طرح از طریق معاونت آموزش، پژوهش و فناوری وزارت صنعت، معدن و تجارت به استان ها ابلاغ شد.

در نامه ای که به تاریخ ۲۳ اسفند ۹۳ از این معاونت به معاون توسعه بازرگانی داخلی، معاون توسعه مدیریت، منابع و امور استان ها و سرپرست مرکز ملی فرش ایران رونوشت شده نام ۱۰ استان از جمله اردبیل به چشم می خورد.

بویوک بوته

*روندی که شما مطرح کردید این دیدگاه را تداعی می کند که طرح فرش ها توسط کارشناسان خود استان انتخاب شده اند. به عقیده شما آیا اطلاعات و توانمندی در داخل استان به حدی بالا هست که از تمامی طرح فرش های استان های دیگر نیز اطلاع داشته و نسبت به تشخیص صحیح اقدام کنند؟

بله. بی شک این پتانسیل وجود دارد. به عنوان مثال انجمن طراحان و نقاشان همین مسئولیتی که مورد تاکید شما است را بر عهده دارد و از طرح تمامی استان ها باید شناخت داشته باشد. به عنوان مثال در استان ما مسئولیت این انجمن با فردی است که سابقه ۴۰ ساله در شناسایی و مطالعه طرح فرش دارد و علاوه بر این در طی این روند از ظرفیت پیشکسوتان و بافندگان قدیمی نیز استفاده شده و از اساتید درخواست شده است نظرات خود را اعلام کنند.

ماهی پیر مادر

همچنین منابع کتابخانه ای مورد استفاده قرار گرفته و در نهایت تمامی انتخاب ها به تائید مرکز ملی فرش ایران رسیده است.

*در صورتی که استان ها در این مطالعات به طرح فرش مشترکی برسند، این طرح به نام کدام استان به ثبت خواهد رسید؟

سوال کلیدی است و در واقع پاسخ آن ترکیب بازار فرش هر استان را مشخص می کند. تکلیف طرح های مشترک به کیفیت تولید استان ها گره خورده است و طرح فرش به نام استانی به ثبت می رسد که کیفیت تولید بالاتری داشته باشد و علاوه بر این برای توسعه و رشد تولیدات خود آموزش را مورد توجه قرار دهد.

در خود استان سلایق بافندگان با یکدیگر متفاوت است و به عنوان مثال اگر در خود اردبیل کسی بافت ابریشم داشته باشد مورد تردید است چرا که بافت ابریشم بیشتر در خلخال مشاهده می شود و در اردبیل بیشتر درشت بافت مرسوم است.

قیچی نقشه

طرح هایی که به ثبت می رسد اقتباس گرفته از فرهنگ ما است. ما نقشه هریس داریم که در اصل متعلق به استان آذربایجان شرقی است  و طبیعتا حق ثبت آن را نداریم اما در مقابل طرح «هریس خلوت» داریم که یک کار منحصر به فرد از آقای وثوقی بافنده اردبیلی است و چون از هریس تبریز مجزا است و تغییر یافته قابلیت ثبت دارد. درواقع در ثبت طرح به نوع آوری و تولید انبوه توجه می شود.

افشان نقشه

به عنوان مثال در سرعین بافنده ای داشتیم که به جای فرش مستطیل که رایج است فرشی از نقشه کشور به شکل گربه بافته بود که این طرح هر چند ثبت معنوی می شود اما قابلیت ثبت جهانی ندارد چرا که باید در همان یک عدد باقی بماند.

یا مثلا طرح بیجار که مختص بیجاردر آذربایجان غربی است هر چند در استان اردبیل بافته می شود اما بافت اردبیل رج شمار پایین دارد و کیفیت بافت آن پایین تر از بیجار است و طبیعتا نمی تواند به نام اردبیل به ثبت جهانی برسد.

شیروان نقشه

در مقابل طرح هایی مانند «ریزه ماهی میر اشرف»، «پیرمادار» و «آراز علی» داریم که در همان مناطق بافته می شود و شما حتی نمی توانید در خلخال و مشگین شهر مشابه آن را پیدا کنید.

*آیا روند ثبت جهانی طرح فرش های اردبیل به اتمام رسیده است؟

سیاستی که در فاز اول ثبت جهانی اتخاذ شد احیای فرش اردبیل بود و اینکه در مقابل استان های دیگر و در سطح جهانی ما یک سری طرح های سرشناس تجاری را معرفی کنیم، تا فرصتی فراهم شود در آینده طرح های قدیمی تر نیز معرفی شوند.

تک گول نقشه

ببینید پتانسیل فرش اردبیل بالا است. ما طراحان برجسته ای در استان داریم که متاسفانه فوت شده اند و امروز وراث آن ها می توانند به ما در احیای طرح های قدیمی کمک کنند.

علاوه بر این شهروندان نیز می توانند فرش های خاص و قدیمی خود را به ما معرفی کنند تا کارشناسان نسبت به بررسی آن اقدام کنند. باید توجه داشت استان هایی داریم که در معرفی پتانسیل های خود از اردبیل عقب مانده اند و ما فاز اول مطالعات فرش اردبیل را به شکل مطلوبی سپری کردیم.

شیخ ممد نقشه

*شما به تداوم روند ثبت جهانی تاکید دارد و بی شک در فاز دوم نیاز به ظرافت و نکته سنجی بیشتری احساس می شود. چطور روند مطالعات را در این مرحله ساماندهی خواهید کرد تا به مشکل برنخوریم و فرش اردبیل به شکل مطلوب معرفی شود؟

یکی از برنامه های کلیدی ما همین مرحله است. انتظار داریم در این مرحله حساس مرکز ملی فرش ایران سیاست حمایتی خود را از صرف مشاوره و راهنمایی به حمایت مادی و معنوی نیز تسری دهد.

از جمله اینکه حمایت مالی، برگزاری دوره های آموزش تخصصی، بازاریابی و سفارش پذیری مورد تاکید است.

ما نباید بعد از ثبت جهانی فرش اردبیل متوقف بمانیم و حالا که جایگاه مطلوبی برای فرش اردبیل فراهم شده باید برای تولیدکنندگان رقابت سالم ایجاد کنیم.

شمسیر نقشه

در کنار کیفی سازی نقشه ها تبلیغات مطمئن به جد مورد نیاز است و لازم است بخش دولتی تبلیغات سمعی و بصری را برای فرش مورد توجه قرار دهد. سیاست های مرکز ملی فرش ایران باید به سمت آموزش تخصصی فعالان معطوف شود و مجلس نیز حمایت از این قشر را مورد توجه قرار دهد.

*طی سال های اخیر سلیقه مصرف کننده از فرش دستبافت به فرش ماشینی و موکت تغییر یافته که دلیل اصلی آن قیمت بالا است. به عقیده شما چطور می توان این نیاز را پاسخ گفت و آیا تبلیغات و آموزش می تواند نقشی ایفا کند؟

اگر سیاست های حمایتی همگام و موازات با هم در فرش اعمال شود قیمت تمام شده نهاده کاهش می یابد و در ادامه قیمت فرش نیز کاهش خواهد یافت. متاسفانه اینکه به این سلیقه رسیده ایم به این دلیل است که همواره یک طرف قضیه لنگ است و مثلا بیمه را اصلاح می کنیم در مقابل تسهیلات دچار مشکل است و یا آموزش نداریم و ...

سینی نقشه

تمامی سیاست های غلطی که موجب افزایش قیمت فرش شده بی شک قدرت خرید مردم را محدود ساخته است. ما در نظر داریم طرح های فراموش شده را احیا کنیم و اردبیل در آینده نزدیک از استان هایی خواهد بود که در طرح و رنگ فرش دستبافت در سطح جهانی مطرح می شود.

*جایگاه بافته های عشایر و روستایی را در فرش دستبافت اردبیل برایمان تشریح کنید.

فرش عشایر و روستاییان از منظر هنری اهمیت ویژه دارد. به دلیل اینکه به جای استفاده از مواد دباغی از مواد اولیه و طبیعی استفاده می شود و علاوه بر این در رنگرزی از رنگ های طبیعی استفاده می کنند از نظر کیفیت و دوام تولیدات عشایر و روستاییان در حد اعلا است و به مراتب کیفی تر از فرش هایی است که در مناطق شهری استان بافته می شود.

سوماق نقشه

*در مقابل این امتیاز حمایت اداره فرش از بافندگان این مناطق به چه شکلی است؟

حمایت ها در چارچوب شناسایی و ساماندهی و پوشش بیمه است. در مناطق روستایی ۱۷ هزار نفر بافنده داریم و در شهری ۲۴ هزار نفر. با این وجود متاسفانه سهمیه بیمه محدود است و ما فقط توانستیم ۱۱ هزار نفر را تحت پوشش بیمه قرار دهیم.

انتظار ما تخصیص سالانه حداقل هزار نفر در سال برای پوشش بیمه است تا حداقل زحمات این قشر جبران شود.

آثار ابنیه تاریخی

*برخی بافندگان از کمبود مواد اولیه ناراضی اند. اداره فرش استان مسیر تامین مواد اولیه و تغییر سلیقه بافندگان برای استفاده از مواد طبیعی را چطور برنامه ریزی کرده است؟

بنده به جرئت می گویم کمبودی در تامین مواد اولیه نداریم. در خود اردبیل شرکت اتحاد به عنوان شرکت معتبر تامین مواد اولیه معرفی می شود و تمام تاکید ما به بافندگان این است که از مواد اولیه دباغی شده استفاده نکنند و نگذارند برخی فروشگاه ها و کارخانه ها برای سود مادی خود چنین موادی را به آن ها به فروش برسانند.

یک مقدار مواد اولیه ما از اصفهان و کاشان و مشهد تامین می شود و در تابلو فرش از کرک و پشم مرینوس تبریز تامین مواد داریم و ابریشم هم از تبریز و قم تامین می شود که در مجموع دست بافنده خالی نمی ماند و همیشه مواد اولیه داریم.

ستاره نقشه

سیاست مرکز ملی فرش ایران ترویج مصرف مواد اولیه کیفی است. متاسفانه استفاده از مواد اولیه طبیعی و رنگرزی با زنگ های طبیعی به دلیل پروسه زمان بر آن مورد توجه تولید کننده نیست.

اما تولید کنندگان باید توجه داشته باشند که استفاده از مواد طبیعی قیمت فرش را با جهش قابل توجه مواجه می سازد.

خبرنگار: ونوس بهنود