تلاش درباره تاریخ نشر کتاب فارسی مثل خانه ساختن روی شن است

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی خانه کتاب، مراسم رونمایی از کتاب پنج جلدی «تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی» (از برآمدن تا انقلاب) با حضور فرید مرادی مولف اثر، مجید غلامی جلیسه مدیر عامل موسسه خانه کتاب و سید فرید قاسمی رئیس مرکز کتاب پژوهی در سرای اهل قلم برگزار شد.

مرادی در ابتدای این نشست ضمن اشاره به این موضوع که صحبت کردن درباره تاریخ چاپ و نشر برای او که در کوچه پس کوچه های نشر ایران تلاش کرده، بسیار لذت بخش است، درباره سختی های انتشار کتاب در زمینه چاپ و نشر گفت: تلاش در زمینه تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی مثل خانه ساختن روی شن است. در این زمینه منابع درجه یک نداریم و بیشتر اطلاعات، شفاهی است و با گفت و گو، پی جویی و رفتن دنبال ناشرانی که حالا وجود ندارند، به دست می آید.

وی از کتاب خود با عنوان «دری که به تاریخ چاپ و نشر گشوده می شود» نام برد و افزود: در تداوم برای رسیدن به اطلاعات این کتاب، بسیاری نکات فرومانده را پیدا کرده ام. آنچه مسلم است داستان انتشار این کتاب، برای من یک کتاب مجزا است. مسیر انتشار کتاب را مدیون سیدفرید قاسمی هستم که با تمام توان در زمینه منابع و تاریخ مطبوعات تلاش می کند. انتشار این مجموعه پنج جلدی به معجزه می مانست.  مسیر چاپ یک راه طولانی ۳۰۰-۴۰۰ ساله است. چاپ در ایران به همت عباس میرزا انجام شد که در زمان او ماشین چاپ به ایران آمد و اولین کتاب در تبریز منتشر شد. رساله جهادیه، که در باب لزوم جهاد علیه روس ها بود؛ نخستین مطلبی است که توسط میرزا عیسی قائم مقام فراهانی در ایران منتشر شد. زین الدین تبریزی را هم باید بنیانگذار چاپ کتاب در ایران بدانیم.

مولف مجموعه «تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی در ایران» ادامه داد: چاپ و نشر فراز و فرود بسیاری را طی کرده و حالا ایران از نظر تعداد عناوین کتاب جزو ۱۰ کشور اول جهان است، اما شمارگان کتاب های عمومی در کشور ما حقارت آمیز است که باید آسیب شناسی شود.

مرادی از عواملی مانند رسانه های دیداری و شنیداری و فضای مجازی به عنوان عوامل کاهش تیراژ کتاب نام برد و گفت: در دنیا هم همین طور است و حالا کتاب ها به تعداد سفارش ها منتشر می شود. انتشار کتاب الکترونیک می تواند در این زمینه راهگشا باشد. همچنین نیاز است که نشر دچار تحول و دگرگونی های اساسی شود. حالا معادله ناشر، موزع و کتابفروش کارساز نیست.

وی درباره مجموعه «تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی» گفت: این مجموعه دربرگیرنده تاریخ ۱۷۰ ساله نشر در ایران است که توسط موسسه خانه کتاب و در قطع وزیری منتشر شده است. امیدوارم این مجموعه مورد استناد اهل پژوهش قرار بگیرد.

کتاب سفارشی بد نیست

سید فرید قاسمی مدیر مرکز کتاب پژوهی نیز در این برنامه، در ابتدای سخنانش کتاب ها را به سه دسته «رویشی»، «سفارشی» و «فرمایشی» تقسیم کرد و درباره این دسته بندی گفت: کتاب رویشی، کتابی است که در آن یک فرد دغدغه مند موضوعی را که برایش مهم بوده، به عنوان کتاب انتخاب می کند و در میانه راه، یا در پایان کار کتاب به دنبال ناشر برای آن می گردد. در کتاب سفارشی، ناشر یا مراکز پژوهشی یک کتاب را به اثرآفرین سفارش می دهد. این دو نوع کتاب، پسندیده است، اما کتاب فرمایشی، کتاب بدی است.

وی درباره نقش موسسه خانه کتاب در انتشار کتاب های رویشی و سفارشی گفت: پس از تغییر مدیریت خانه کتاب، به بحث پژوهش در خانه کتاب عنایت خاصی صورت گرفته که راه اندازی مرکز کتاب پژوهی یکی از این برنامه ها است. در زمینه کتاب های سفارشی، در این مرکز،  مجموعه «مشاهیر کتابشناسی ایران» در ۲۰ جلد منتشر شده است و مجموعه ۲۱ جلدی «مشاهیر نشر کتاب ایران» در حال آماده سازی است. همچنین مجموعه های «مشاهیر چاپ ایران»، «مشاهیر کتاب آرایی ایران»، «مجموعه قوانین کتاب»، «گزینه گویی درباره کتاب» و مجموعه اشعاری درباره کتاب با عنوان «دیوان کتاب» تا پایان امسال منتشر خواهد شد.»

قاسمی همچنین از حمایت موسسه خانه کتاب در زمینه انتشار کتاب های «رویشی» خبر داد و از مجموعه ۵ جلدی «تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی» به عنوان یکی از کتاب هایی که مورد حمایت خانه کتاب قرار گرفته، نام برد.

مدیر مرکز کتاب پژوهی با اشاره به چاپ مجموعه تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی گفت: برای جمع آوری چنین مجموعه ای باید کتابخانه به کتابخانه جست و جو کرد. مطالب را با کتابشناسی ها و فهرست های موجود مطابقت داد که سیاهه ای نسبی از یک ناشر به دست بیاید. کسی که با زوایای پنهان کارهای پژوهشی آشنا باشد، می داند که انتشار این مجموعه کار بسیار دشواری است. آقای مرادی به تنهایی کار چند سازمان را انجام داده و به صورت روش مند و علمی فعالیت کرده است.

ایرانی ها آرشیوساز نیستند

مجید غلامی جلیسه مدیر عامل موسسه خانه کتاب نیز در این برنامه از تاریخ به عنوان یکی از دشوارترین رشته های علوم انسانی نام برد و گفت: نگارش مقاله در زمینه تاریخ بسیار دشوار است و زمانی دشوارتر می شود که با دست خالی در این حوزه کار کنید. در حوزه تاریخ چاپ کتاب فارسی هم با این که از این اتفاق در ایران بیش از ۲۰۰ سال می گذرد، اما دست هایمان خالی است.  ما ایرانی ها در زمینه آرشیو مطالب دارای ضعف هستیم. مردم علاقه ای به خاطره نگاری ندارند که این ضعفی است که ما و آیندگان ما را دچار مشکل می کند. تعداد کتاب هایی هم که به خاطره نگاری می پردازد، اندک است. با توجه به وجود فضاهای مجازی، روزمره نگاری بیشتر شده، اما آن هایی که باید در این زمینه فعالیت کنند، فعال نیستند. مطالب فضاهای مجازی می تواند در آینده برای جامعه شناسان منابع خوبی باشد، اما در حوزه فرهنگ به تاریخ نگاران کمک نمی کند.

وی ضمن اشاره به این موضوع که ضعف منابع موجود در زمینه تاریخ چاپ و نشر، اهمیت انتشار مجموعه «تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی» را روشن می کند، از این کتاب به عنوان فتح باب برای تامل بیشتر در حوزه تاریخ چاپ و نگارش آثار عمیق تر نام برد و ابراز امیدواری کرد که مولف این مجموعه، آن را در ویرایش جدید تکمیل کرده و در مجلدهای بعدی به تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز بپردازد.

مدیر عامل خانه کتاب از عدم اطلاع رسانی کتابخانه ها و مراکز اسناد درباره منابع موجودشان به عنوان یک نقطه ضعف نام برد و گفت: تا زمانی که کتابخانه های بزرگ و مراکز اسناد اصلی، وظیفه اصلی خود را که اطلاع رسانی منابع است، انجام ندهند، علاقه مندان نمی توانند در این زمینه فعالیت کنند.  بخش قابل توجهی از منابع ما در خارج از کشور است. کتاب های چاپ سنگی ما در کتابخانه موزه انگلیس است. همچنین منابع مشابهی در کشورهایی مانند روسیه، ترکیه و آمریکا داریم که هم در شناسایی آن ها و هم در دسترسی به آن ها دچار مشکل هستیم.

جلیسه همچنین درباره فعالیت های خانه کتاب در زمینه پژوهش گفت: تاکنون به آنچه وظیفه خانه کتاب است پرداخته ایم. انتشار این مجموعه ها و برگزاری جلسات از بایدهای خانه کتاب است. به ویژه در حوزه تاریخ معاصر نشر بهتر است امروز به این موضوع بپردازیم تا در دهه های بعد. بسیاری از ناشران بزرگ ما زنده هستند و می توانیم به طور مستند به ثبت خاطرات آن ها بپردازیم. امیدوارم در این دوره، ریل گذاری درستی انجام شود که پس از تغییر مدیریت هم این شیوه ادامه یابد.

مدیر عامل خانه کتاب همچنین ضمن اشاره به این موضوع که اتحادیه ناشران و کتابفروشان کمک بسیار ارزشمندی در زمینه انتشار مجموعه «تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی» کرده، ابراز امیدواری کرد که همکاری این اتحادیه و خانه کتاب مستمر باشد.