حمله شیمیایی سوریه برای جلب نظر آمریکا یا بر هم زدن توازن نظامی؟

تارنمای شبکه خبری «بی. بی. سی» بیست و سوم فروردین ماه از حمله تازه شیمیایی با گاز کلر در سوریه خبر داد.

این حمله که در روستای «کفر زیتا» از توابع استان «حمص» رخ داد، 2 کشته و ده ها زخمی بر جای گذاشت.

شبکه تلویزیونی رسمی سوریه گروه دهشت افکن (تروریستی) «جبهه النصره» را مسوول این حمله دانست و اعلام کرد شواهدی در دست است که گروه های تندرو قصد حمله به 2 شهر دیگر را نیز در سر دارند.

تابستان گذشته نیز حمله ای شیمیایی نزدیک دمشق روی داد که به کشته شدن صدها نفر انجامید. در پی این حمله بود که بحث حمله نظامی به سوریه جدی شد اما در پایان با تلاش برخی کشورها همچون روسیه، مساله با موافقت بر سر بیرون بردن تسلیحات شیمیایی سوریه حل شد.

رخداد یک حمله شیمیایی دیگر در سوریه این پرسش را به ذهن می آورد که این حمله از سوی کدام گروه و با چه هدفی صورت گرفته است؟ آیا همانگونه که مخالفان مدعی هستند ارتش سوریه پشت این حمله است یا اینکه گروه های تروریستی دست به چنین حمله ای زده اند؟

برای پاسخ به این پرسش و روشن تر شدن ابعاد مساله، نیاز است بر وضع میدانی نبرد در سوریه و توازن نیروها در این نبرد مروری کوتاه داشت.

**نگاهی بر وضع جنگ در سوریه و توازن نیروها

از آغاز ناآرامی ها در سوریه، تلاش های بسیاری برای سرنگونی حکومت بشار اسد صورت گرفت. این ناآرامی ها که در آغاز شکلی از اعتراض های مدنی داشت، با دخالت برخی کشورهای همسایه و ایالات متحده آمریکا با همراهی کشورهای اروپایی به جنگی داخلی در این کشور انجامید.

تشکیل گروه های شبه نظامی، سازماندهی نیروهای تندرو از کشورهای گوناگون و کمک به گسیل آنان به سوریه و پشتیبانی های سیاسی، مالی و نظامی از آنها از جمله کارهایی است که برخی کشورها برای براندازی نظام دولتی سوریه انجام دادند.

اما با وجود همه این تلاش ها، ارتش سوریه توانست همچنان همبستگی خود را حفظ کند و کنترل دگرگونی ها را در دست گیرد.

توانایی ارتش در بازپس گیری منطقه های گوناگون و ناتوانی گروه های دهشت افکن در ایجاد یک جبهه واحد و همزمان، پیچیده شدن جنگ در سوریه و گسترش دامنه آن به کشورهای همجوار مانند اردن، لبنان و عراق به ترس کشورهای غربی از سرایت مساله سوریه و تلاش برای کنترل و حل آن با راه حل سیاسی دامن زد.

هم اکنون اجماع جهانی بر حل سیاسی مساله سوریه است.

در نتیجه چنین اجماعی، همسویی بین بازیگران درگیر در لبنان و نزدیکی بین آنها را می بینیم. نتیجه چنین اجماع و نزدیکی را در تشکیل دولت در لبنان و ایجاد نوعی همسازی سیاسی موقت بین نیروهای سیاسی موجود در این کشور شاهدیم.

به عنوان نتیجه دیگر اجماع جهانی بر حل سیاسی مساله سوریه، تلاش های داخلی و بین المللی برای پایان دادن به ناآرامی های استان «انبار» عراق شکل گرفت به گونه ای که ایالات متحده و روسیه برای سرکوب گروه «داعش» به دولت «نوری مالکی» نخست وزیر عراق، سلاح های پیشرفته داده اند (1).

در عرصه نبرد داخلی نیز شاهدیم که ارتش سوریه تا اندازه ای بر منطقه راهبردی «قلمون» مسلط شده و توانسته است پشتیبانی تدارکاتی (لجستیکی) تروریست ها را با لبنان و اردن قطع کند.

با نگاهی به این وضع می توان دید هم اکنون ارتش سوریه با پشتوانه داخلی و مشروعیت نسبی بیرونی در برابر گروه های تروریست، به طور تقریبی در همه میدان ها دست برتر را دارد.

با چنین موقعیتی که دولت سوریه دارد به نظر غیر منطقی می آید که ارتش بخواهد از سلاح شیمیایی برای برتری بر نیروهای تروریست استفاده کند.

آنچه در این میان منطقی تر به نظر می رسد، تلاش گروه های تروریست است که بخواهند با استفاده از حملات شیمیایی بخشی از توان از دست رفته خود در نبرد را به دست آورند.

آنچه فرض استفاده گروه های تروریست از سلاح های شیمیایی را تقویت می کند، 2 عامل تشویق کننده است که یکی مربوط به تلاش برای جلب نظر ایالات متحده و کشورهای اروپایی به مساله سوریه و افزایش فشارهای خارجی به «بشار اسد» رییس جمهوری این کشور است؛ به ویژه که بحران اوکراین مساله سوریه را در سایه خود قرار داده و باعث شده است ایالات متحده در وضع کنونی توجه بیشتری به این بحران داشته باشد تا مساله سوریه.

عامل دیگر به گرایش آنها برای دستیابی به برتری در عرصه میدانی نبرد بر می گردد.

**حمله شیمیایی به عنوان تلاشی برای جلب نظر آمریکا

می توان گفت سناریو (نمایشنامه) ی برخی گروه های مخالف و کشورهای همسو با آنها به منظور ترغیب ایالات متحده برای حمله نظامی به سوریه تا اندازه زیادی شکست خورده است و امروز دیگر بحثی از حمله نظامی به سوریه به طور جدی مطرح نیست.

این امر در سخنان تازه «جان کری» وزیر امور خارجه آمریکا، نیز به خوبی آشکار بود. وی به روشنی اعلام کرد دیگر بحث حمله نظامی به سوریه مطرح نیست و حتی در زمانی که این بحث جدی بود نیز طرح حمله همه جانبه در میان نبود، بلکه صحبت از حمله ای محدود به برخی مناطق ویژه بود که آن هم نمی توانست اوضاع را در سوریه تغییر دهد (2).

مخالفت های جهانی با برتری جویی ایالات متحده و تلاش برای بازگرداندن توازن در نظام بین الملل به رویارویی جدی روسیه با ایالات متحده منجر شده است.

آغاز عملی این رویارویی را می توان در مساله سوریه دید. بحران اوکراین اما دامنه اختلاف ها را بسیار تشدید کرده است؛ به گونه ای که برخی حتی از آغاز جنگ سردی تازه بین 2 طرف سخن می گویند.

قدرت گیری چین و تلاش ایالات متحده برای مهار این کشور نیز دغدغه دیگری برای کاخ سفید ایجاد کرده و باعث شده است ایالات متحده بخش بزرگی از توان خود را بر منطقه شرق آسیا متمرکز کند.

این دگرگونی ها در سیستم جهانی به گرایش ایالات متحده به حل سیاسی مساله سوریه و کاهش تمرکز بر این مساله انجامیده است.

این امر به هیچ عنوان خوشایند گروه های درگیر در سوریه و کشورهای پشتیبان آنها نیست. همه تلاش این گروه ها بر این است که بار دیگر مساله سوریه را در صدر مسائل سیاست خارجی ایالات متحده قرار دهند تا از این راه بتوانند موافقت ایالات متحده را برای حمله نظامی به سوریه (به عنوان بالاترین سطح خواسته هایشان) یا ارایه کمک های نظامی پیشرفته تر شامل موشک های ضد هوایی و ضد تانک به مخالفان (در پایین ترین سطح خواسته ها) جلب کنند.

با توجه به چنین خواسته ها و سناریو (نمایشنامه) هایی است که می توان حمله شیمیایی تازه در اطراف حمص را تحلیل کرد. به عبارتی دیگر، با کنار هم قرار دادن پازل (معمای) پیچیده مساله سوریه و طرف های درگیر در آن، می توان دریافت که بیشتر، این نیروهای تروریست هستند که خواستار و نیازمند استفاده از سلاح شیمیایی اند و نه نیروهای ارتش؛ ارتشی که بار دیگر می رود تا بر تمام سوریه مسلط شود.

**حمله شیمیایی به عنوان تلاشی برای کسب برتری میدانی

مساله دیگری که مطرح است تلاش گروه های تروریست برای استفاده از سلاح شیمیایی به منظور دستیابی برتری نظامی در میدان نبرد است. گروه هایی که داخل سوریه تاکنون از هیچ امری در نقض حقوق انسانی دریغ نکرده اند، هیچ مانعی هم در استفاده از سلاح شیمیایی به عنوان ابزاری بازدارنده و ایجاد کننده وحشت نخواهند داشت.

برخی از این گروه ها که تا اندازه ای به طور مستقل عمل می کنند و تاکنون نشان داده اند پاسخگوی اعمال خود به هیچ کشور یا نهادی نیستند، به راحتی می توانند با استفاده از حملات شیمیایی و ایجاد کشتار وسیع با کمترین امکانات هم به اقدام هایی در نبرد علیه نیروهای ارتش سوریه دست بزنند و با ایجاد وحشت میان مردم این کشور، ناآرامی ها را تشدید کنند.

وقتی مساله مرگ و زندگی در کار باشد هر وسیله ای برای زنده ماندن مجاز می شود و فجیع ترین جنایات می تواند به عنوان راهکاری مشروع جلوه کند.

از این رو، در شرایطی که ارتش، سوریه را منطقه به منطقه از نیروهای تروریست بازپس می گیرد و در سطح بین المللی هم دیگر بحث حمله نظامی به سوریه از دستور کار خارج شده است، به نظر می آید گروه های تروریست به راحتی می توانند از سلاح شیمیایی برای ادامه تلاش برای دستیابی به اهداف خود استفاده کنند.

**جمع بندی

در یک جمع بندی کلی می توان گفت مطرح شدن دوباره بحث حمله شیمیایی در سوریه را می توان تلاش گروه های مخالف به منظور افزایش فشارهای خارجی بر دولت این کشور دانست.

تلاش برای جلب پشتیبانی ایالات متحده برای دخالت بیشتر در مساله سوریه و همچنین دستیابی به برتری در برابر ارتش می تواند دلیل های موجهی برای استفاده از سلاح شیمیایی از سوی گروه های مخالف باشد. هر چند به راحتی نمی توان گفت که کدام گروه از گروه های تروریستی حاضر در سوریه می تواند پشت این حمله باشد.

در حمله شیمیایی تابستان گذشته نیز چنین سناریویی به اجرا در آمد و حتی پای حمله نظامی آمریکا به سوریه به میان کشیده شد اما دیدیم این، فقط یک اقدام تروریستی توسط گروه های مخالف برای تقویت جبهه خود و تحریک آمریکا به حمله به سوریه بود؛ امری که به تازگی توسط «سیمون هرش» روزنامه نگار آمریکایی، افشا شد (3).

منبع:

1-- خبرگزاری جمهوری اسلامی، بیست و دوم فروردین ماه 1393

2-- خبرگزاری فرانسه، بیست و یکم فروردین ماه 1393

3-- واحد مرکزی خبر، بیست فروردین ماه 1391

از مهدی جوکار- گروه تحقیق و تفسیر خبر

تحقیق**م.ج**1961**1358