عربستان؛ دگرگونی راهبردها یا جابجایی مهره ها؟

نقش «بندر بن سلطان» رییس دستگاه اطلاعاتی و امنیتی عربستان، طی 2 ماه گذشته در صحنه سیاسی کمرنگ شده است.

اگرچه برخی رسانه ها علت نبود بندر بن سلطان را بیماری او و ادامه درمان در آمریکا عنوان کرده اند، اما به نظر می رسد شکست در ماموریت ها و پرونده های مهم منطقه ای، برجسته ترین عامل کمرنگ شدن سهم وی در مراکز تصمیم گیری بود.

غیبت درازمدت بندر از صحنه حوادث سیاسی و اصلاح قوانین مربوط به پیگرد متهمان پرونده های تروریستی (دهشت افکنی)، سهم «محمد بن نایف» وزیر کشور عربستان را برای تصمیم گیری درباره امنیت خارجی این کشور، افزایش داده است.

شاهزاده محمد بن نایف هم اکنون در آمریکا به سر می برد و قرار است پس از بازگشت به عربستان به طور رسمی ریاست وی بر دستگاه اطلاعات و امنیت کشور اعلام شود.

با توجه به اینکه نام بندر بن سلطان با بسیاری از پرونده های مهم منطقه به وی‍ژه تنش های سوریه، عراق و لبنان گره خورده است، برکناری وی از پست مهم ریاست دستگاه امنیتی عربستان حرف و حدیث های فراوانی را مطرح کرده است. حتی برخی منابع تایید نشده از احتمال مسمومیت او به دست روسیه به انتقام نقش عربستان در آموزش و تجهیز عوامل انتحاری چچنی و قفقازی می گویند.

*** شکست ماموریت بندر در منطقه

به اعتقاد ناظران، ناکامی بندر بن سلطان در پیش بردن طرح های ضد سوری نه فقط روابط عربستان با آمریکا را تیره کرد بلکه تا اندازه ای به انزوای عربستان نیز منجر شد؛ تا جایی که کنار گذاشتن وی در دستور کار دولتمردان عربستان قرار گرفت.

در این پیوند، روزنامه «الوطن» سوریه بیست و پنجم بهمن نوشت: ناظران بر این باورند که کنار گذاشتن بندر بن سلطان از صحنه، به دلیل برخورد راهبردهای وی با سیاست های منطقه ای آمریکا و انتقادهای آشکار وی از دولت «باراک اوباما» بود که خشم واشنگتن را برانگیخت.

از سوی دیگر، همزمان با ایستادگی مسکو برابر خواست ریاض برای براندازی حکومت مرکزی سوریه و محکوم کردن پشتیبانی های مالی و تسلیحاتی عربستان از گروه های تندرو سوری، موجی از انفجارهای تازه و حملات انتحاری در روسیه آغاز شد. مسکو انگشت اتهام را به سوی ریاض گرفت و وقتی بندر به کاخ کرملین رفت، نتوانست آتش اختلاف ها را بخواباند.

به باور ناظران، شکست ماموریت بندر بن سلطان در منطقه و نگرانی مقام های عربستان از انزوای این کشور به دلیل سیاست های وی و دغدغه درباره آینده رابطه ریاض با واشنگتن و مسکو در کنار بیماری و ضعف جسمانی او موجب شد پادشاه عربستان کنار گذاشتن رییس دستگاه اطلاعاتی و امنیتی را در دستور کار قرار دهد.

برخی تحلیلگران معتقدند مسوول اداره پرونده سیاست خارجی عربستان سعودی در تحقق اهدافی که برای خود از بیش از یکسال پیش تعیین کرده بود، شکست خورده و امروز سیاست های این کشور در منطقه به بن بست رسیده است.

*** تغییر موضع عربستان نسبت به سوریه

امروزه شکست بندر بن سلطان در پیش بردن طرح های عربستان گمانه هایی را درباره آینده وی مطرح کرده است اما آن زمان که مسوولیت پرونده های مهم بر عهده او قرار می گرفت از وی به عنوان خلبانی یاد می شد که درس سیاست را خوب پس داده است. به باور ناظران، کنار گذاشتن این سیاستمدار کهنه کار نشان می دهد عربستان هم به پیروی از برخی همپیمانان ضد سوری خود مانند ترکیه و قطر، بخشی از مواضع خود را درباره سوریه تغییر داده است.

به گزارش بیست و پنجم بهمن روزنامه الوطن، نخستین نشانه دگرگونی مواضع عربستان درباره سوریه به زمانی برمی گردد که این کشور به ائتلاف ملی مخالفان فشار آورد در گفت و گوهای ژنو 2 شرکت کند. این در حالی است که بندر بن سلطان تلاش می کرد این دور نشست برگزار نشود.

هفدهم بهمن روزنامه «القدس العربی» چاپ لندن، از قول شیخ «ماهر حمود» روحانی برجسته اهل تسنن لبنان، نوشت: موضوع کنار گذاشتن بندر بن سلطان نشان دهنده دگرگونی مواضع مقام های سعودی نسبت به تحولات سوریه و لبنان است.

وی افزود: دگرگونی مواضع کشورهای قطر، ترکیه و عربستان بیانگر این است که دیگر به گروه های تروریستی برای سرنگونی نظام سوریه اعتمادی نیست.

** نگرانی رهبران عربستان از گسترش تندروی (افراط گرایی)

به نظر می رسد پیروزی های راهبردی ارتش سوریه در عرصه میدانی باعث شده است پشتیبانان مالی و تسلیحاتی دهشت افکنان (تروریست ها) فعال در این کشور از آینده تلاش های خود ناامید شوند. ارتش سوریه با تنگ تر کردن حلقه محاصره بر تروریست ها، آنان را به فرار یا جنگ با دیگر گروه های تندرو برای گرفتن مواضع بیشتر وادار کرده است. هم اکنون کشورهایی که تروریست ها را به سوریه می فرستادند، نگرانند بازگشت دهشت افکنان، امنیت داخلی آنها را به چالش کشاند.

در این پیوند، بیست و دوم بهمن تارنمای «البوابه» مصر نوشت: دیپلمات ها و شخصیت های نزدیک به عربستان گفته اند دولت این کشور پس از مدت های طولانی که از مخالفان بشار اسد پشتیبانی می کرد، به دلیل ترس از گسترش افراط گرایی در داخل کشور سیاست خود را تغییر می دهد.

به گزارش این تارنما، ریاض نگران است تندروی مخالفان سوریه، در پایان پای عناصر القاعده را به عربستان بکشاند.

بیست و پنجم بهمن هم روزنامه الوطن نوشت: دیپلمات های نزدیک به ریاض گفته اند مسوولان عربستان به دلیل مقاومت دولت سوریه در رویارویی با گروه های تروریستی، از عملکرد این گروه ها و موفقیت آن ها ناامید شده اند و دگرگونی سیاست خود در قبال سوریه را آغاز کرده اند تا از گسترش افراط گرایی میان شهروندان خود در داخل کشور جلوگیری کنند.

برخی رهبران عربستان همچنان درباره پشتیبانی و کمک نظامی به مخالفان سوریه برای از پای درآوردن نظام آن کشور مصمم هستند اما آنان این روزها بیشتر درباره اوضاع امنیتی داخلی نگرانی دارند و شاید به این دلیل، تا اندازه ای از تلاش های ضد سوری خود چشم پوشیده اند.

برای نمونه، روز چهاردهم بهمن «عبدالله» پادشاه عربستان، فرمان داد هر شهروند عربستانی که برای جنگ به خارج از کشور سفر می کند سه تا بیست سال مجازات می شود. این فرمان نشان می دهد آل سعود نگران است تروریسم و تندروی دامن این کشور را هم بگیرد.

در این پیوند، بیست و دوم بهمن روزنامه «الاوسط» چاپ کانادا از قول «عبدالرحمن حدلق» رییس واحد امنیت در وزارت کشور عربستان، نوشت: آنچه در سوریه رخ می دهد برای عربستان هم مشکلاتی را به بار خواهد آورد. وی شمار اتباع عربستانی را که در سوریه درگیر نبرد هستند، بین یک هزار تا 2 هزار نفر برآورد کرد.

اگرچه فرمانی از سوی پادشاه عربستان برای مبارزه با تروریسم صادر شده اما برخی محافل سیاسی بر این باورند که عربستان می خواهد با این فرمان اتهام پشتیبانی از این گروه ها را از خود بزداید و وجهه اش را که به همین دلیل آسیب دیده است، بهبود بخشد و از مسوولیت اقدام های تروریستی شانه خالی کند.

بیست و هفتم بهمن روزنامه «المنار» فلسطین نوشت: فرمان پادشاه در حالی صادر شده که ارتش سوریه در میدان نبرد پیروزی های بزرگی را به دست آورده است و فشار زیادی بر تروریست ها برای بازگشت به زادگاهشان وارد می آید. شکست دهشت افکنان برای عربستان که در توهم پیروزی در سوریه بود، ناکامی بزرگی به شمار می رود.

** فرجام سخن

به باور برخی تحلیلگران، دگرگونی مواضع کشورهایی که همواره از دهشت افکنان در سوریه پشتیبانی می کردند بیانگر این است که آنها به طور ضمنی به شکست راهبردهای خود علیه دمشق اعتراف کرده اند.

به نظر این تحلیلگران ، توطئه دشمنان نظام سوریه به بن بست رسیده و ارتش این کشور از نظر راهبردی پیروز شده است و غرب هم به این مساله اعتراف می کند. هم اکنون دیگر، پرسش ها درباره پیروزی در نبرد سوریه نیست و بیشتر، به آینده تروریست هایی مربوط می شود که به کشورهای خود برخواهند گشت و امنیت را در آنجا به چالش خواهند کشید.

برخی ناظران بر این باورند که مقام های عربستان از راهبرد جابجایی مهره ها در تیم دیپلماسی و امنیتی خود بهره می برند تا به کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای این پیام را بفرستند که فضا برای همکاری و تفاهم مهیاست و شاید در روزهای آتی چرخش هایی هر چند اندک در سیاست خارجی ریاض رخ دهد.

از: اصغر یوسفی - گروه تحقیق و تفسیر خبر

تحقیق**9278**1961**1358