آب، دغدغه اصلی یزدی ها - عباسقلی اشکورجیری

بنا بر اعلام شرکت آب و منطقه ای یزد، میزان حجم ورودی سالانه آب به سفره های زیرزمینی استان، یک هزار و 200 میلیون مترمکعب است، در حالی که میزان خروجی (برداشت) آب به یک هزار و 500 میلیون مترمکعب می رسد که بیلان منفی آن 300 میلیون مترمکعب است و برداشت کسری از سفره های زیرزمینی، باعث افت سطح آب در دشت های استان شده است.

بیلان منفی در میزان ورودی و خروجی برداشت آب از سفره های زیرزمینی موجب تسریع حرکت آب های شور منطقه به سوی منابع بسیار محدود شیرین آبی استان شده و این منابع محدود را خطر زیست محیطی شدیدا تهدید می کند.

به گفته کارشناسان، هرچه از جنوب به شمال به منطقه سیاهکوه اردکان نزدیک تر شویم بر میزان شوری آب افزوده می شود و کیفیت این ماده حیاتی پایین می آید .

رهبر معظم انقلاب اسلامی در سفر تاریخی شان در سال 1386 به یزد در اجتماع مردم فرمودند: من می دانم مهمترین مساله استان یزد، آب است .

استان یزد حدود 76 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد و به دلیل قرار داشتن در ناحیه مرکزی ایران، دوری از دریا، وجود عرصه های متعدد بیابانی، نبود تالاب، دریاچه و رودهای پرآب ، بارش اندک میزان بهره مندی استان از ابرهای باران زا اندک است و به همین دلیل میزان بارش استان در یک سال آبی از متوسط کشوری کمتر و حدود 100میلیمتر است. به تازگی این رقم 90 میلیمتر اعلام شد .

با وجود عرصه های بیابانی، تاریخ ایجاد کانون های جمعیتی در استان بر اساس نقاشی های حک شده بر سینه کوه روستای ˈارنانˈ شهرستان مهریز، هشت تا 12هزار سال قبل تخمین زده می شود .

عوامل یاد شده محدودیت هایی را در بهره وری از منابع اندک آبی استان ایجاد کرده است طوری که تعدادی از دشت های استان با افت سطح آب و دشت یزد - اردکان با نشست زمین روبرو شده است .

آنچه مسلم است، هم اکنون این محدودیت ها چالش هایی را برای تامین آب شرب و بهداشت و حفظ فعالیت های کشاورزی، صنعتی و معدنی آینده منطقه ایجاد خواهد کرد .

تا دیر نشده و با خطر مهاجرت گروهی مردم از روستاها و شهرهای کوچک استان روبرو نشده ایم، باید به فکر تامین منابع پایدار آب برای استانی که نقش کلیدی در حفظ تامین امنیت در قلب ایران دارد، باشیم .

البته وجود بیش از دو هزار روستا و آبادی بدون جمعیت ، افزایش مهاجرت به شهرها از جمله یزد به عنوان مرکز استان زنگ خطر کم آبی را در این خطه باستانی که به پایتخت کویر ایران شهرت دارد، به صدا درآورده است.

همزمان با تشدید کم آبی و نیز اعمال محدودیت برداشت از منابع اندک آبی استان که سطح آن سال به سال رو به کاهش است ، مسئولان و نهادهای ذیربط به فکر تامین آب شرب، بهداشت و صنعت از خارج یزد افتاده اند.

آنان علاوه بر تدابیر مطالعاتی و اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری و طرح های آبیاری تحت فشار درصدد بهره مندی صحیح از آب بعنوان یک ماده حیاتی با ارزش، بهره وری بیشتر از منابع آبی موجود با استفاده از روش ها و فناوری های جدید و تامین آب از خارج استان افتاده اند.

با توجه به چالش های موجود، پرونده افزایش محدوده شهرها در استان بسته شد، آنچه در این میان باید مورد توجه قرار گیرد، چاههای غیرمجاز شناخته شده و نیز برداشت غیرقانونی آب از سوی تعدادی از بهره برداران است که هرچند با اتخاذ تدابیری تا حدودی کنترل شده است .

دو رودخانه دائمی ˈاعظمˈ و ˈبواناتˈ در شهرستان خاتم واقع در جنوب استان یزد جاری است که بخشی از آب به مصرف کشاورزی منطقه می رسد و حوزه آبخیز آن در استان فارس قرار دارد .

در عین حال منابع آبی استان شامل تعدادی چاههای عمیق و نیمه عمیق، قنات و چشمه است که تعدادی از آنها به دلیل خشکسالی طی 20سال اخیر با افت آبدهی روبرو یا خشک شده اند .

وقتی منطقه ای با خشکسالی روبرو شود، توفان شن، گرد و غبار در آن ایجاد خواهد شد که به اصطلاح ˈ خاک، خاک می آوردˈ با آن مواجه هستیم .

چندی قبل مرکز ملی اقلیم شناسی ایران از مدل سازی تغییرات اقلیمی کشور در 90سال آینده خبر داد که نتایج و داده های آن حاکی از کاهش بارش، افزایش دما و نابودی سفره های آب زیرزمینی است و میزان بارش 10درصد کاهش خواهد یافت .

ایران هم اکنون وارد مرحله سوم خشکسالی که از آن به عنوان خشکسالی هیدرولوژیکی یاد می کنند، شده که این مساله موجب افزایش مهاجرت از روستاها به شهرها و بروز مسایل اجتماعی و اقتصادی در آینده از جمله در استان یزد خواهد شد .

بر اساس گزارش های جهانی، ایران از جمله 45 کشوری است که دچار خشکسالی بوده و در معرض بحران قرار دارد و گفته شده دوره خشکسالی ایران 30 ساله خواهد بود .

در این وضعیتی که ایران قرار گرفته کارشناسان امور آب و خاک معتقدند ، حفظ منابع اندک آب شیرین یزد برای استمرار حیات در این خطه کویری ضرورتی اجتناب ناپذیر است .

در این خطه پهناور، رودهای فصلی زیادی وجود دارد که در زمستان و اوایل بهار بر اثر سیلاب های فصلی، آب در آن جاری می شود که اغلب بدون استفاده به هدر می رود .

وجود املاح سنگین در آب استحصالی و با استقرار اغلب واحدهای تولیدی در دشت یزد - اردکان خطر آلودگی میکروبی آب های زیرزمینی منطقه را تهدید می کند که این موضوع به عنوان یک معضل زیست محیطی استان تلقی می شود به همین خاطر و برای پیشگیری از این مساله، طرح تصفیه فاضلاب در شهر یزد جنبه اجرایی به خود گرفته است .

در کنار همه این موارد به دلیل کمبود آب و چالش هایی که در آینده ، یزد را تهدید می کند، طرح انتقال آب از کانون های آبخیز در خارج استان مد نظر است.

هم اکنون طرح انتقال آب از زاینده رود اصفهان به یزد در حال بهره برداری است که میزان دبی آب انتقالی به استان در هر ثانیه دو و نیم مترمکعب است .

از سوی دیگر طرح انتقال آب از خلیج فارس برای مصارف صنعتی هم در حال مطالعه و بررسی است ولی برای شیرین کردن آب علاوه بر تامین سرمایه ریالی و ارزی، به دانش و تجربه نیاز است که یزدی ها با توجه به طرح انتقال آب زاینده به طول 335کیلومتر از تجربه لازم و کافی در این رابطه برخوردارند .

در هر حال آب برای یزد که یکی از کانون های قدیمی فرهنگ و تمدن ایران باستان و بعد از اسلام بوده، حیاتی است.

موضوع حیاتی بودن آب، انسان را به یاد جمله ای که در ایران هر کجا آب هست، آبادانی نیز هست، می اندازد، امید می رود مسئولان استان با مساعدت مقام های کشوری، چاره ای برای تامین آب استان با هدف استمرار حیات در قلب ایران اتخاذ کنند.

یزد که در منطقه گرم و خشک قرار دارد، نیاز دارد منابع آبی محدود آن برای مواقع اضطراری حفظ شود، نگاه ها برای تامین آب بر اساس منافع ملی و کشوری باشد، زیرا یزد در قلب ایران قرار دارد و امنیت آن با امنیت کشور گره خورده است .

در اینجا باید به نکته ای اشاره کرد، آقای جلالی یکی از مسئولان وقت کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی در نشستی در استانداری یزد خطاب بهˈ غلامعلی سفیدˈ استاندار وقت گفته بود، آب یزد را از داخل استان تامین کنید .

وقتی مهندس سفید از آقای جلالی سئوال کرد، با توجه به بارش اندک استان، راههای تحقق عملی آن را به ما نشان دهید، وی عنوان کرده بود شما طرح های آبخیزداری و آبخوان داری مناسب را تهیه کنید، ما در مجلس برای تامین بودجه لازم به شما کمک می کنیم .

در اینجا لازم است به متوسط وضعیت بارندگی سالانه منطقه اشاره کنیم، میزان بارندگی سالانه استان 100میلیمتر و در شهر یزد این رقم 50 تا 70میلیمتر است .

بیشترین میزان بارندگی استان در فصل زمستان، سپس بهار و پاییز است و احتمال بارندگی در تابستان بسیار اندک است .

متوسط روزهای بارندگی سالانه در یزد 23روز است و مقدار تبخیر سالانه آن به چهار هزار و 200میلیمتر در چغارت بافق می رسد .

در غرب یزد ارتفاعات شیرکوه قرار دارد که منبع اصلی تامین آب و مرتفع ترین نقطه استان است که چهار هزار و 75متر ارتفاع داشته و در اطراف استان کویرهای ابرکوه، طاقستان، مروست، بهادران ،دره انجیر، ساغند، ا... آباد، زرین و سیاهکوه قرار دارد که از غرب شروع تا جنوب، شرق و شمال استان امتداد دارد که این کویرها در مجاورت بیابان های استان های اصفهان، خراسان جنوبی و کرمان واقع شده است.

وجود عرصه های بیابانی، کمبود آب، خشکسالی های متوالی موجب افت سطح سفره های زیرزمینی آب در دو دهه گذشته در استان شده است .

استاندار دولت یازدهم یزد هم در بدو شروع کارش، مهم ترین چالش اصلی استان را آب اعلام کرد و گفت: این بحران در یزد شدید است .

سیدمحمد میرمحمدی یکی از رویکردهای رفع بحران کم آبی استان را انتقال آب از حوزه های دارای آب کافی و مازاد به فلات مرکزی ایران دانست و تاکید کرد: همه باید نسبت به آب حساس باشیم .

به گفته وی با توجه به مشکل کمبود آب، رویکرد توسعه استان صنعتی است و در بخش صنعت، باید واحدهای کم آبخواه مورد توجه قرار گیرد .

موضوع آب از مسائل راهبردی استان و یکی از مطالبات جدی یزدی ها از مسئولان و دولت بویژه دولت تدبیر و امید است.

آب، راهبردی ترین موضوع برای حیات یزدی هاست که به گفته حجت الاسلام اعرافی امام جمعه میید، امیدواریم در گفت و گوها ، مقوله آب استان مغفول واقع نشود .

به نظر نگارنده برای تامین آب استان اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری، جداسازی آب شرب از غیر شرب، اجرای طرح های آبیاری تحت فشار، توسعه صنایع کم آبخواه و معرفی راههای صرفه جویی آب به مردم است. ک 4

**2047**1968