‌لرستان، پر فرسایش‎ترین منطقه کشور

عضو هیئت علمی دانشگاه گفت: لرستان تنها استانی است که تقریباً تمام مساحت(96 درصد) آن در حوضه آبخیز سدهای مهم کشور یعنی دز و سد در دست اجرا کرخه واقع شده است.

ناصر طهماسبی‎پور در گفت‎وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه لرستان، بیان کرد: استان ما با مساحت 28559.5 کیلومترمربع در غرب کشور پهناور ایران واقع شده و یکی از استان‎های مستعد منطقه زاگرس از لحاظ کشاورزی، دامپروری و دامداری، منابع طبیعی و آبخیزداری است.

وی با اشاره به اینکه این استان دارای یکی از غنی‎ترین شبکه آب‎های روان کشور بوده و بیش‎ترین سرچشمه دو رودخانه دز و کرخه در آن واقع است، اضافه کرد: این دو رودخانه علاوه بر اهمیتی که در اقتصاد استان دارند در مشروب کردن دشت حاصلخیز خوزستان نقش اساسی و حیاتی دارند و در این زمینه نقش منابع طبیعی و آبخیزداری استان جهت تعادل و تداوم رودخانه‎های فوق در فصول مختلف سال مشخص می‎شود.

دکتر طهماسبی‎پور ادامه داد: لرستان تنها استانی است که تقریباً تمام مساحت(96 درصد) آن در حوضه آبخیز سدهای مهم کشور یعنی دز و سد در دست اجرای کرخه، واقع شده و در این خصوص می‎بایست نقش و جایگاه اقتصادی استان در مقیاس ملی و منطقه‎ای مورد توجه قرار گیرد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان افزود: بر اساس بررسی‎ها و مطالعات انجام شده 60 درصد مساحت استان کوهستانی و شیبی بالای 25 درصد دارد و 15 درصد مساحت استان نیز تپه‎ای بوده و به عبارتی می‎توان گفت 75 درصد مساحت استان دارای شیب بالای 12 درصد است که با این توصیف اراضی استان در معرض فرسایش قرار دارند.

‌وی تصریح کرد: علاوه بر این، نقش تشدیدی و تخریبی بشر، استان را در ردیف پر فرسایش‎ترین مناطق کشور قرار داده است که از نتایج و عواقب آن، وقوع سیل‎های مخرب و ویرانگر خصوصاً در مناطق پایین‎دست استان، وقوع زمین‎لغزش‎های تصاعدی در مناطق کوهستانی و بخشی از راه‎آهن سراسری و همچنین جاده ترانزیتی خوزستان به تهران است.

طهماسبی بیان کرد: با این وضعیت با توجه به نعمات خدادادی که نصیب استان شده که از آن جمله می‏توان به تنوع آب‎وهوایی، بارندگی مناسب، مرغوبیت و حاصلخیزی خاک اشاره کرد، شرایط برای احیای مجدد منابع طبیعی و پیشگیری از عوامل تخریبی فراهم است. جهت اثبات این ادعا متذکر می‎شود که میزان فرسایش خاک در منطقه نوژیان در سال 54 حدود هشت هزار تن در کیلومترمربع در سال بوده ولی با اجرای برنامه‎ فوق تحت شرایط مساعد آب‎وهوایی منطقه در سال 57 یعنی پس از چهار سال پوشش گیاهی منطقه کامل و میزان فرسایش سالانه خاک به 1015 تن در کیلومترمربع تقلیل یافته است.

این دکترای آبخیزداری با اشاره به قابلیت‎های لرستان گفت: استان دارای بارندگی مناسب بین 350 تا 1100 و متوسط 547 میلی‎متر در سال است و از تنوع اقلیمی برخوردار بوده که از نظر آب‎وهوایی دارای سه ناحیه نیمه گرمسیری، معتدل و نسبتاً سردسیر است.

طهماسبی‎پور با اشاره به وجود خاک‎های حاصلخیز و مرغوب در استان و عدم محدودیت در بهره‎برداری اصولی آن‎ها، یادآور شد: با توجه به شرایط آب‎وهوایی امکان استقرار پوشش گیاهی مثمر و متنوع از قبیل مو، انجیر و زیتون بدون نیاز به آبیاری در بخش‎‎هایی از استان وجود دارد.

وی خاطرنشان کرد: وضعیت توپوگرافی استان، زمینه‎های مستعد اجرای پروژه‎های تغذیه مصنوعی، پخش سیلاب، کنترل و مهار سیلاب‎ها، مهار آب‎های سطحی و احداث سدهای خاکی کوچک و بزرگ را فراهم کرده است.

این محقق آبخیزداری با بیان اینکه استان دارای یکی از غنی‎ترین شبکه آب‎های روان در کشور به میزان خروجی سالانه 6.3 میلیارد مترمکعب و معادل هفت درصد آب‎های سطحی کشور است که نهایتاً امکان استفاده بهینه در زمین‎های کشاورزی و منابع طبیعی استان‎های لرستان و خوزستان را فراهم کرده است، تأکید کرد: لرستان تنها استانی است که تقریباً تمام مساحت آن در حوضه آبخیز سدهای مهم کشور واقع شده است و به عنوان یک قابلیت، لزوم برنامه‎ریزی در این زمینه و توجه خاص به حفاظت از منابع آب و خاک را طلب می‎کند.

طهماسبی‎پور از تنگناهای پیش روی آبخیزداری در استان به فقر پوشش گیاهی در اثر قطع اشجار و عدم تعادل دام و مرتع و بهره‎برداری غیراصولی از منابع طبیعی اشاره کرد و افزود: تبدیل 300 هزار هکتار اراضی مرتعی و شیب‎دار به زراعت و نهایتاً ایجاد زمینه‎های تشدید فرسایش خاک در استان، بهره‎برداری غیراصولی از معادن بدون توجه به حفاظت و حساسیت خاک، تقسیم اراضی زراعی به قطعات کوچک و عدم اجرای مدیریت صحیح اراضی، کمبود و عدم توزیع مناسب سوخت فسیلی در مناطق روستایی و عشایری و به دنبال آن بهره‎برداری بی‎رویه از جنگل‎ها و کمبود اعتبارات از دیگر تنگناهاست.

وی افزود: با توجه به وضعیت توپوگرافی، کوهستانی بودن، تخریب و فقر پوشش گیاهی میزان فرسایش سالانه خاک حاصلخیز استان در مناطق شیب‎دار به بیش از 30 تن در هکتار رسیده که ضمن به هدر رفتن این سرمایه عظیم مملکت، حیات سدهای پایین‎دست یعنی دز و کرخه و همچنین خوزستان در معرض تهدید قرار گرفته است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان تصریح کرد: با روند فعلی تخریب و عدم توجه به فرسایش، سالانه حجم رواناب سطحی افزایش، مناطق سیل‎خیز استان اضافه و ساکنین این مناطق و پایین‎دست دچار خسارات جانی و مالی می‎شوند که این موضوع، تعهدات دولت در زمینه حوادث غیرمترقبه را افزایش می‎دهد.

طهماسبی‎پور ادامه داد: متأسفانه با این روند تخریب و فقر پوشش گیاهی، مناطق لغزنده و زمین‎لغزش در استان به طور جدی سیر صعودی دارد که ضمن تهدید بعضی از مناطق مسکونی استان، نگه‎داری راه‎آهن سراسری که از استان می‎گذرد و همچنین جاده ترانزیتی خوزستان- تهران را مشکل و پر هزینه کرده است.

وی گفت: با وضع موجود چنانچه وضعیت فرسایش خاک را خوشبینانه و 15 تن در هکتار در سال و در وسعت مناطق کوهستانی استان(1666000 هکتار) در نظر بگیریم، سالانه 25 میلیون تن خاک از دست می‎رود و ضمن اینکه به همین میزان از حجم مفید سدهای پایین‎دست کاسته می‎شود، اگر عمق خاک زراعی و مرتعی را 25 سانتی‎متر فرض کنیم سالانه حدود 10 هزار هکتار از اراضی استان حاصلخیزی خود را از دست می‎دهند.

این پژوهشگر منابع طبیعی یادآور شد: اگر ارزش این خاک را حتی کمتر از کود حیوانی در نظر بگیریم( که البته هرگز ارزش خاک حاصلخیز کمتر از کود حیوانی نیست) سالانه حداقل 600 میلیارد ریال از سرمایه ملی مملکت که متعلق به نسل فعلی و نسل‎های آینده است از دسترس خارج می‎شود.

طهماسبی‎پور تأکید کرد: با وضع موجود و پوشش گیاهی و مرتعی ضعیف، ضریب رواناب در مناطق سخت و مراتع فقیر به حدود 60 درصد می‎رسد که عواقب آن وقوع سیل‎های مخرب و افزایش دبی رودخانه‎ها در فصولی است که نیازی به آب آن‎ها نیست و برعکس کم‎آب شدن آن‎ها در فصول خشک و آبیاری است که بدون احداث سد، تعادل در این رودخانه‎ها برای برنامه‎ریزی و بهره‎برداری بهینه وجود ندارد.

وی اضافه کرد: سیل‎های مخرب و ویرانگر خصوصاً در مناطق پایین‎دست استان، باعث وقوع زمین‎لغزش‎های تصاعدی در مناطق کوهستانی راه‎آهن سراسری و جاده ترانزیتی خوزستان به تهران است که از این استان می‎گذرد.

این دکترای آبخیزداری ادامه داد: در هر حال با توجه به نعمات خدادادی که نصیب استان شده جای امیدواری و احیای مجدد این منابع باقی است، زیرا وجود تنوع آب‎وهوایی، بارندگی قابل توجه و همچنین مرغوبیت و حاصلخیزی خاک استان شرایط را برای احیای مجدد و پیشگیری از عوامل تخریبی فراهم کرده است.

طهماسبی‎پور با اشاره به راه‎حل‎های اجرایی جهت مرتفع کردن تنگناها و مشکلات بیان کرد: اجرای برنامه‎های آموزشی جهت بالا بردن آگاهی‎های مردم روستایی در زمینه آب و خاک به عنوان بستر تولید و خودکفایی کشور، وظیفه‎مند بودن دستگاه‎های اجرایی جهت حفاظت از این منابع و در نظر گرفتن طرح‎های حفاظت خاک در کنار پروژه‎های عمرانی که در مناطق کوهستانی اجرا می‎شود، یکپارچه کردن اراضی زراعی و اجرای مدیریت اراضی به روش اصولی و اختصاص درصدی از درآمد سدهای پایین‎دست به حفاظت خاک در حوضه‎های بالادست از این راهکارهاست.

وی افزود: همچنین تأمین سوخت فسیلی در روستاها و برقراری تعادل دام و مرتع جهت کاهش تخریب پوشش گیاهی، ایجاد حوزه‎های الگو و نمونه به صورت نمایشی جهت معرفی امکان بهره‎برداری مطلوب به روش اصولی از منابع طبیعی، تهیه و اجرای طرح تجمع روستاهای پراکنده‎ای که در مناطق فرسایش‎پذیر و حساس سکونت دارند، در محلی که هم استعداد و هم اشتغال و درآمد آن‎ها مدنظر قرار گیرد(به عنوان پیشنهاد واگذاری درصدی از اراضی ملی پایین‎دست سد کرخه جهت این موضوع در نظر گرفته شود) از دیگر اقدامات است.

این محقق آبخیزداری، اهداف کیفی درازمدت در این راستا را آموزش و ترویج فرهنگ منابع طبیعی و آبخیزداری در بین ساکنین حوزه‎ها، احیا استقرار پوشش گیاهی جهت حفاظت از منابع آب و خاک با مشارکت مردم، جلوگیری از وقوع سیل‎های مخرب و ویرانگر، توجه به مسائل اقتصادی و درآمد روستاییان از طریق ایجاد اشتغال دانست و گفت: همچنین از زیر کشت خارج کردن حداقل 200 هزار هکتار اراضی مرتعی تبدیل شده از طریق کاشت گونه‎های درختی مثمر(بادام، مو، انجیر، گردو و زیتون) به همراه کارهای مکانیکی از قبیل احداث بانکت و تراس‎بندی از اهداف کمی بلندمدت است.

طهماسبی‎پور افزود: در اهداف کمی و کیفی 5 ساله باید آموزش روستاییان و ساکنین حوضه‎های آبریز، تهیه شناسنامه حوضه‎های آبریز استان و بررسی استعدادهای بالقوه آن‎ها، بالا بردن اشتغال و درآمد مردم، ایجاد 10 حوضه نمونه در سطح استان جهت احیا و الگوی بهره‎برداری اصولی از منابع طبیعی و احداث سدهای کنترل سیلاب جهت پیشگیری سیل در مناطق سیل‎خیز استان را در دستور کار قرار داد.

وی با اشاره به پروژه‎های پیشنهادی بیان کرد: برای این معضل، طرح جامع سیل استان، احداث بندهای خاکی، ایجاد 10 حوضه نمونه و الگوی آبخیزداری، طرح تثبیت کناره تعدادی از رودخانه‎های استان، طرح جایگزینی مو، انجیر دیم و زیتون در اراضی مرتعی و طرح کنترل سیل و بخش سیلاب در مناطق خشک را می‎توان توصیه کرد.

انتهای پیام