روسیه به دنبال مشارکت راهبردی با ایران است/ بررسی چشم انداز ژنو 2 و بحران سوریه

به گزارش خبرگزاری مهر، با توجه به سفر دوره‎ای محمد جواد ظریف در هفته گذشته و با توجه به نزدیک شدن به مذاکرات ژنو2 درباره بحران سوریه، خبرگزاری مهر با دکتر ماتئوس پیسکورسکی (Mateusz Piskorski) نماینده سابق پارلمان لهستان و مدیر مرکز اروپایی بررسی‌های ژئوپلتیک، در این زمینه گفتگو کرد. مشروح این مصاحبه در ادامه می آید.

- در آستانه مذاکرات ژنو2، سفر آقای ظریف به سوریه، همسایگان عرب سوریه (لبنان، عراق و اردن) و علی الخصوص به روسیه، از چه اهمیتی برخوردار است؟

باید متذکر بشوم سطح فعالیت دیپلماتیک وزیر خارجه ایران، محمد جواد ظریف در ماه‎های اخیر بالا بوده که مبین این نکته است که ایران یکی از مهم‎ترین بازیگران منطقه‎ای سیاسی خاورمیانه است.

هیچ کس نمی‎تواند به راه حلی جامع درباره درگیری سوریه فکر کند بدون آن که همسایگان عربی در آن دخیل باشند. مواجهه و سیاست آنها، در شرایط میدان نبرد سوریه تاثیرگذار است. به عبارت دیگر، نمی‎توان تصور کرد بدون مشارکت ایران، به یک راه حل بلند مدت برای این بحران دست یافت. جمهوری اسلامی ایران همچنان یکی از مهم‎ترین بازیگران منطقه‎ای ژئوپلیتیک و روابط بین‎الملل است. باید به یاد داشته باشیم که در اولین روزهای ژانویه، ظریف به ترکیه نیز سفر کرده بود که به این معناست که با مقامات تمام کشورهای همسایه سوریه که هر کدام به یک میزان در درگیری نقش دارند -البته به جز اشغالگران بلندی‎های جولان- دیدار داشته است.

شاهد بلوا و کابوسی هستیم که به چندین کشور سرایت کرده است

لبنان را نمی‎توان در رده بازیگران مهم ژئوپلیتیک خاورمیانه به حساب آورد اما سرزمینش برای چندین سازمان غیر دولتی که در منطقه فعال هستند و شکل دادن به رویدادها موثراند، حیاتی است. آقای ظریف با لیست بلندی از سیاستمداران لبنانی که از جناح‎های مختلف هستند دیدار داشت که نشان می‎دهد نقش ایران در آن کشور محدود به حمایت از حزب الله نیست. با این که حسن نصرالله همچنان اصلی‎ترین شریک و منبع اطلاعات درباره شرایط لبنان برای ایران است، اما شرایط پیچیده‎تر است.

وضعیت ساده ‎ نیست و ممکن است جنگ از سوریه‎ همسایه، به کشور لبنان گسترش یابد (تا حدودی نیز همین الآن گسترش یافته است) و تنش‎های دیرینه داخلی که تا همین چند وقت پیش درگیری‎های خونینی را به وجود آورده بود، را تشدید کند. فعالیت‎های القاعده -از جمله ماجرای ماجد الماجد و حمله نوامبر به سفارت ایران در بیروت- دلیل روشنی برای این ادعاست.

تهدیدات تروریستی در عراق هم در حال گسترش است که برای امنیت ایران [از لبنان] مهم‎تر است. از سوی دیگر، نخست وزیر نوری المالکی یکی از موثرترین متحدان تهران در منطقه است. لبنان و سوریه در حال حاضر مناطقی هستند که بحران سوریه به آنها گسترش یافته است. تنها شاهد آشوب یک جنگ داخلی در یک کشور نیستیم بلکه بلوا و کابوسی هستیم که به چندین کشور سرایت کرده است.

اردن با این منطقه ناامن همسایه است و حمایتش از مخالفین یا ترویست‎های مسلح در سوریه باعث محفوظ بودن از خطر در آینده نخواهد شد: اگر سوریه سقوط کند، اردن با تهدیدات تروریستی از طرف کشورهای همسایه خود مواجه خواهد بود. عملیات دیپلماتیک ظریف در کشورهای ذکر شده، می‎تواند به درک بهتر شرایط پیچیده کمک کند.

روسیه بدنبال مشارکت راهبردی با ایران است

بدون شک، سفر ظریف به مسکو (به همراه همتای سوری خود ولید المعلم)، مهم‎ترین بخش بوده است. دیپلماسی موفق روسیه که باعث ممانعت از جنگ آمریکا علیه سوریه شده بود، به معنای بازگشت مسکو به سیاستِ منطقه خاورمیانه است. 

نزدیک شدنِ ایران به غرب و تعلیق برنامه هسته‎ای تهران شاید زیاد به درازا نکشد. مقایسه جمهوری اسلامی با کشورهای شمال آفریقا درست نیست اما به عنوان مثال، یادآوری می‎کنم سرهنگ قذافی تلاش کرد با غرب روابطش را بهبود بخشد اما با وجود حرکات و تلاش‎های دوستانه‎اش، بالاخره مداخله نظامی خارجی رخ داد. بنابراین، راهبرد برقراری روابط تکمیلی با یک قدرت جهانی -که بدون شک روسیه است- روشی منطقی برای ایجاد تنوع در سیاست خارجی محسوب می‎شود. صحبت رئیس جمهور روحانی با همتای روسی خود ولادیمیر پوتین و سپس دیدار وزیر خارجه ظریف با سرگئی لاوروف و پوتین، نمایان‎گر گشایش جدیدی در روابط ایران-روسیه است. روسیه رسماً اعتراف کرده است که حضور ایران در گفتگوهای ژنو2 درباره آینده سوریه از اهمیت بالایی برخوردار است. از منظرِ روسیه، ایران کشوری است که در جمهوری عربی سوریه از نفوذ بالایی برخوردار است و می‎تواند بخش مهمی از هر راه حل صلح آمیز و سیاسی باشد تا جنگ داخلی را به پایان برساند.

پایان انزوای بین‎المللی ایران به فدراسیون روسیه این امکان را می‎دهد که با دیگر کشورها و شرکت‎هایشان برای رسیدن به منابع طبیعی ایران، رقابت کنند. تفاوت میان شرکت‎های رقیب این است که می‎تواند یک شراکت راهبردی را پیشنهاد دهد در حالی که غرب به دنبال تحمیل خود برای استثمار در ایران است.

به همین دلیل است که سفر ظریف به مسکو ممکن است یک نقطه عطف یا حداقل عامل مهمی برای:

1) فرآیند ژنو2

2) همکاری اقتصادی

3) به غرب نشان دهد ایران یک گزینه جایگزین دارد.

روسیه و ایران نه تنها منافع مشترک دارند، بلکه مشکلات مشترک -به خصوص خطر تروریسم وهابی با حمایت سعودی که نه تنها در خاورمیانه بلکه در منطقه شکننده قفقاز شمالی هم در حال گسترش است- نیز دارند.

در شرایطی که صحبت های متفاوتی درباره حضور تهران در مذاکرات شنیده می‎شود، پیام این سفر برای غرب چیست؟

پیام اصلی برای غرب این است که نمی‎توان ایران را مجبور به گردن نهادن به تمام خواسته‎های آنچه غرب نامیده می‎شود -به خصوص آمریکا- کرد. بگذارید یک مثال بزنم: خبری که رویترز درباره معامله ایران- روسیه در زمینه محصولات روسی در برابر نفت ایران منتشر کرد، باعث هراس واشنگتن شده است. این وحشت نشان می‎دهد کاخ سفید واقعا از بوجود آمدن یک اتحاد میان ایران و روسیه که نیرو محرکه‎ای برای ادغام یورو-آسیا خواهد بود، می‎ترسد.

آلکساندر نواک وزیر انرژی روسیه اعلام کرده است دو کشور مراودات راهبردی خود را در میادین نفتی، اکتشاف گاز و تجارت توسعه خواهند داد.

همچنین شایعه‎هایی وجود دارد مبنی بر این که مشارکت با روسیه ممکن است شامل همکاری نظامی نیز باشد که باعث تشویش زیاد غرب می‎شود. ایران یک کشور مستقل است که از این حق بنیادین برخوردار است که متحدان و شرکای راهبردی خود را انتخاب کند.

تبدیل شرایط از جنگ داخلی به تروریسم

نسبت به زمان برگزاری ژنو یک، شاهد تغییر شگرف در صحنه نبرد بوده‎ایم و نیروهای دولتی سوریه، آشکارا نسبت به مخالفین از برتری برخوردارند، تاثیر این مساله بر مذاکرات آینده چه خواهد بود؟

شکی نیست که شرایط سوریه نسبت به بیش از یک سال پیش بهتر شده است. اما این به آن معنا نیست که دولت کنترل کشور را به دست گرفته است. مساله مهم این است که اکثریت مردم سوریه به طور کامل و  قاطع با مخالفین مسلح و تاکتیک‎های آنها مخالفند.

به همین دلیل احتمالاً شرایط از جنگ داخلی به کشوری که به دلیل تروریسم تکه تکه شده است، تبدیل خواهد شد. در وهله اول، شرکت‎های خارجی در زمینه بازسازی کشور مذاکرات خود را آغاز کرده‎اند که قطعاً نشان می‎دهد سوریه از جنگ داخلی خارج می‎شود و به سمت دوره عدم ثبات اما ترمیمِ صلح آمیز حرکت می‎کند.

دولت از حمایت مردمی برخوردار است اما اگر مقامات نتوانند وظیفه اصلی خود -بازسازی کشور و تضمین اصول اولیه امنیتی- را انجام دهد، از این حمایت کاسته خواهد شد.

در ماه‎های اخیر شاهد شدت گرفتن نبرد میان شورشیان و تروریست‎ها در سوریه بوده‎ایم، تغییر فوق چه تاثیری  در نتیجه ژنو2 و چشم انداز بحران خواهد داشت؟

اولاً، باید متوجه شده باشیم که آنهایی که خود را مخالف می‎خوانند و در ترکیه یا دیگر کشورهای خارجی مستقر هستند -منظورم شاخه سیاسی است-، گروه‎های مسلح داخل سوریه را کنترل نمی‎کنند. در نتیجه هر تفاهمی که با آنها انجام شود، بلافاصله عملیاتی نخواهد شد اما تاثیرات خواهد گذاشت و چهره بین‎المللی دولت سوریه را تغییر خواهد داد.

دوماً، مخالفین مسلح در شرایط هرج و مرج کامل است که به این معناست که آنها جنایت‎‌ها و فجایع بیشتری -به خصوص در درگیری‎های بین خود در برابر "دولت اسلامی عراق و شام"- مرتکب خواهند شد. کاهش نفوذ این گروه [داعش] به معنای اینکه دیگر تروریست‎ها تبدیل به فعالین مخالف صلح آمیز خواهند شد، نخواهد بود. گروه‎های متعدد دیگری مانند جبهه النصره هستند که با القاعده در ارتباطند و احتمالاً به فعالیت‎های تروریستی ادامه خواهند داد.

در صورت موفقیت کنفرانس ژنو2، تصور می‎کنم خطر تروریستی در سوریه تا مدت زیادی باقی خواهد ماند که شاید تا حدودی شبیه شرایط عراقِ همسایه باشد. برای عملی شدن صلح، باید دو مرحله صورت گیرد:

1- انتخابات که می‎تواند اعتبار رئیس جمهور بشار اسد را بار دیگر تایید کند و حمایت همگانی را از اقدامات ساختارسازی و مبارزه با تروریسم را به نمایش بگذارد.

2- حمایت بین‌المللی از دولت سوریه (شاید دولتی جدید که با نمایندگان مخالفان سیاسی، گسترش یافته است) در مبارزه با خطر تروریسم.

سال‎ها زمان خواهد برد تا سوریه تروریست‎ها را از بین ببرد و برای آن نیازمند به حمایت از نظر تجهیزات، آموزش،... خواهد بود. این حمایت تنها از طریق کشورهایی می‎تواند صورت گیرد که از درجه‎ای از اعتبار در این کشور برخوردار باشند، یعنی روسیه و ایران.

--------------------------------

گفتگو از حامد نعمت‎اللهی