فرصت ها و تهدیدهای حذف صفر از پول ملی

حذف صفر از پول ملی کشورها نخستین بار پس از پایان جنگ جهانی دوم و تورم تازنده آلمان‌غربی تجربه شد که چاپ مارک جدید را به دنبال داشت.پس از آن به ویژه از دهه 60 و 70 میلادی به این سو این عمل بارها و بارها در کشورهای مختلف که اکثراً کشورهای در حال توسعه بودند به اجرا درآمد.

کشورهایی که اقتصاد آنها از تورم بالا رنج می‌برد و ارزش پول ملی آنها در سراشیب سقوط قرار گرفته بود، برای ساده‌تر شدن مبادلات اقتصادی و بازرگانی و همچنین کاهش هزینه چاپ اسکناس اقدام به حذف صفر یا صفرهایی از اسکناس‌ها کردند. عمده اقتصاددانان بر این عقیده‌اند که حذف صفر از اسکناس هیچ‌گونه تأثیری بر شاخص‌های اقتصادی و طرف عرضه و طرف تقاضا ندارد و بیشتر اثر روانی بر جامعه می‌گذارد.

آمار حاکی از آن است که  در برخی از کشورها از جمله آرژانتین، آنگولا، کنگو، به رغم انجام این امر ، بحرانهای اقتصادی از جمله تورم همچنان باقیست.

از این‌رو حذف صفر از پول ملی می‌بایست همراه دیگر اقدامات انقباضی در عرصه سیاست‌های پولی و انضباط مالی دولت‌ها باشد تا در کنار کنترل تورم، حذف صفرهای اسکناس کارکرد خود را داشته باشد. در غیر این صورت خداحافظی صفرها به زودی اثر روانی خود را از دست داده و صفرها قدرتمندتر از گذشته بازمی‌گردند.

داده‌های بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول حاکی از آن است که دست‌کم 50 کشور جهان تاکنون اقدام به حذف صفر از پول ملی خود کرده‌اند که در برخی از این کشورها برای تکمیل چرخه روانی نسبت به تغییر نام واحد پول نیز اقدام شده است.

برزیل در دهه 60 و 70 میلادی به بالاترین نرخ تورم‌های آن زمان دچار شد. به گونه‌ای که پول ملی این کشور ماهانه 30 تا 40 درصد ارزش خود را از دست می‌داد. پیش از آن از سال 1930 تا 1942 پول ملی برزیل دو بار تغییر نام پیدا کرده بود. در سال 1967 میلادی برای اولین بار 3 صفر از پول ملی برزیل با سه صفر از پول ملی برزیل حذف شد. در سال 1989 بار دیگر تورم برزیل افزایش یافته و به یک هزارو چهارصد  درصد رسید. در این هنگام بار دیگر دولت برزیل اقدام به حذف صفرهای بازگشته همراه با تغییر نام پول ملی کرد. در سال 1993 زمانی که تورم این کشور در مرز 2 هزار درصد قرار داشت بار دیگر حذف سه صفر اعمال شد. این بار دولت توانست در مهار تورم توفیقاتی کسب کند. با این حال برزیل همچنان یکی از گران‌ترین کشورهای آمریکای‌لاتین به حساب می‌آید. از سال 1930 تاکنون طی ششمرحله 18 صفر از پول ملی برزیل حذف شده است و هشت بار نیز نام واحد پولی این کشور تغییر پیدا کرده است و هر بار شکست خورد..

بیماری هلندی اکنون واژه‌ای آشنا در ادبیات اقتصادی است. ورود منابع درآمدی غیر منتظره از محل استخراج گاز، اقتصاد هلند را با تورم پیش‌بینی نشده‌ای در دهه 60 میلادی روبه‌رو کرد. دولت مجبور به چاپ اسکناس‌های درشت شد تا بتواند پاسخگوی نیاز مبادلات مردم باشد. در همین حال تورم نیز از مرز 100 درصد عبور کرد. البته این وضعیت در هلند چندان نپایید و دولت با اعمال سیاست شدید انقباضی در سیاست‌های پولی توانست حجم پول را کنترل کرده و به‌همراه آن چهار صفر از اسکناس‌های این کشور حذف شد. هلند نمونه برجسته‌ای از جوابگو بودن سیاست حذف صفر از اسکناس بود.

ترکیه کشوری اروپایی با بستری جهان سومی است که به یک‌باره شش صفر را از پول ملی خود را در سال 2005 میلادی حذف کرد. تورم در ترکیه از ابتدای دهه 80 آغاز شده و با شتاب به پیش رفت. هر دلار آمریکا که در سال 1988 با 1422 لیر قدیم ترکیه مبادله می‌شد در سال 2003 به بیش از 5/1 میلیون لیر قدیم رسید. در این شرایط قیمت یک ساندویچ در ترکیه به 3 میلیون لیر رسید. از سال 1981 به این سو در ترکیه هر دو سال یک بار نیاز به اسکناس‌های درشت‌تر احساس می‌شد. در یک چرخه 25 ساله. درشت‌ترین اسکناس ترکیه از 5 هزار لیر به یک میلیون لیر تبدیل شد. تعداد بیشمار صفرها در ارقام اقتصادی و مبادلات که گاه تا چند تریلیون لیر می‌رسید مشکلات فراوانی را در مسیر عملیات حسابداری و نگه‌داری حساب‌ها به وجود آورده بود. از آغاز سال 2005 اسکناس‌های جدید ترکیه با عنوان لیر جدید منتشر شدند. هر لیر جدید معادل یک میلیون لیر قدیم است و به این ترتیب ترکیه در یک مرحله شش صفر را از اسکناس حذف کرد. مهار تورم در ترکیه با نظارت و دستورالعمل‌های صندوق بین‌المللی پول انجام این کشور به عنوان یک نمونه برگزیده در مهار تورم از سوی این نهاد بین‌المللی معرفی شد. ترکیه پیش از آنکه اقدام به حذف صفرها کند تورم را به طور کامل مهار کرد و اقتصادش را در شرایط رونق قرارداد.

زیمباوه در سال 2003 ،  زمانی که تورم این کشور یک هزار درصد رسیده بود اقدام به حذف 3 صفر از اسکناس‌های این کشور کرد. با این وجود دولت عملاً هیچ‌گونه اقدامی در خصوص مهار تورم انجام نداد و صرفاً به وجه روانی حذف صفرها اتکا کرد. بدیهی آنکه این کارکرد به زودی از میان رفت و تورم تازنده سرانجام اقتصاد این کشور را ویران کرد و دلار زیمباوه از هم پاشید. هم‌اکنون تورم این کشور آفریقایی از مرز یازده میلیون درصد گذشته است و دولت برای تامین اسکناس مورد نیاز مردم ناگزیر از چاپ اسکناس‌های یکصد میلیارد دلاری شده است. این در شرایطی است که بانک مرکزی این کشور اعلام کرده دیگر کاغذ اسکناس کافی برای نشر پول در اختیار ندارد.

به طور کلی مزایای حاصل از حذف صفر از پول ملی کاهش حجم و هزینه چاپ و امحاء اسکناس جدید، روانسازی محاسبات و گزارشگری مالی، تقویت ارزش پول ملی و ایجاد اثرات مثبت روانی در جامعه.هستند.

از جمله نقدهای وارد برحذف صفر ازپول ملی تحمیل هزینه چاپ اسکناس و مسکوک جدید ( هزینه چاپ و امحاء هر قطعه اسکناس در حدود 4500 ریال و تعداد اسکناسهای موجود براساس آخرین اعلام بانک مرکزی 7 میلیارد قطعه می باشد که البته در حال حاضر بیش این تعداد است )، اختلال در سیستم قیمت گذاری کالاها در کوتاه مدت احتمال فرار سرمایه از کشور به دلیل نابسامانی بازار پولی و مالی،کاهش ارزش اسکناس و ایجاد تورم ، عدم تغییر در فرآیندهای اقتصادی ، نا مربوط بودن حذف صفر با کاهش تورم ، کاهش صادرات و برهم خوردن توازن تراز تجاری به دلیل تقویت پول ملی، سر در گمی مردم در کوتاه مدت و نظام جامعه با تطبیق وضعیت جدید هستند.

بی نتیجه ماندن حذف صفر در شرایط کنونی

به نظر می رسد با توجه به موارد تبیین شده ، حذف صفر از پول ملی در این برهه زمانی به صلاح اقتصاد کشور نبوده و با توجه به فراهم نبودن سایر زیرساختهای اقتصادی ( شرایط رونق اقتصادی ) سرنوشتی همچون برزیل در پی نخواهد داشت و موجب  افزایش آثار تورمی و تحمیل هزینه حداقل3هزار میلیارد تومانی امحاء و چاپ اسکناس جدید به دولت خواهد شد. همچنین با توجه به پیش بینی نرخ رشد 35 درصدی تورم تا چند ماه آینده و کاهش در آمد ارزی دولت، که به طور بی سابقه در سالجاری به حداقل خود رسیده و افزایش هزینه های دولت در شرایط کنونی،  انجام این موضوع در این مقطع  زمانی به صلاح  نبوده و هیچ تاثیر مثبتی در اقتصاد و کاهش نرخ تورم و افزایش ارزش پول ملی و قدرت خرید مردم نخواهد داشت و صرفا ثبت آماری مبادلات مالی را تسهیل خواهد نمود.

پیمان طوبایی -  کارشناس مسایل پولی وبانکی