نخستین دولت مسیحی جهان

گارون ساركسیان:ارمنستان یا آرمنیا سرزمینی است كهن در شمال غرب فلات ایران و شرق آسیای صغیر كه بسیاری از تاریخ نگاران باستان از آن یاد كرده و درباره آن آگاهی داده اند. كهن ترین …

گارون ساركسیان:ارمنستان یا آرمنیا سرزمینی است كهن در شمال غرب فلات ایران و شرق آسیای صغیر كه بسیاری از تاریخ نگاران باستان از آن یاد كرده و درباره آن آگاهی داده اند. كهن ترین سنگ نوشته ای كه در آن از ارمنستان نام برده شده است، سنگ نوشته معروف داریوش یكم در بیستون نزدیك كرمانشاه است كه به سال ۵۲۰ پیش از میلاد تعلق دارد. این سنگ نوشته به سه زبان پارسی، عیلامی و بابلی است و از فرو نشاندن شورش ارمنستان و چیرگی بر آن سرزمین خبر می دهد.ارمنستان از بنیانگذاری دولت هخامنشیان تا سال ۳۳۱ پیش از میلاد در چارچوب سیاسی و اداری ایران هخامنشی جای داشت و به گواهی هرودوت استان های سیزدهم و هجدهم آن امپراتوری بود. كزنفون سردار و مورخ یونانی كه خود در ارمنستان به سر برده و آگاهی های گرانبهایی از آن بر جای نهاده است، از ارمنستان به عنوان «سرزمینی بزرگ، پهناور، ثروتمند و مرفه» یاد كرد است. حكومت ۲۰۰ ساله ایران هخامنشی تاثیری بسیار مثبت نه تنها در زندگی ارمنیان، كه بر همه ملت ها و اقوام فرودست در آسیای صغیر، شمال هند و دیگر سرزمین های آسیای میانه در بر داشت و به استواری و گسترش شیوه كشور داری ایرانی در زندگی سیاسی و اجتماعی آنان انجامید. اما اوج تاثیرپذیری ارمنیان از ایرانیان در زمان زمامداری اشكانیان ارمنی بر ارمنستان بود. در روزگار زمامداری این دودمان بود كه دولت ارمنستان در راهی بسیار ناسازگار با اندیشه حاكم دنیای آن زمان گام نهاد و به آیینی بیگانه و ناشناخته، كه مسیحیت می نامیدندنش، گروید. بدینسان، ارمنستان نخستین دولت مسیحی تاریخ گشت.پذیرش مسیحیت در ارمنستان با اقدام مستقیم پادشاه ارمنستان به نام تیرداد سوم آغاز گرفت.
تاریخ این رویداد مهم، سال ۳۰۱ میلادی بود.شهر سزاره (قیصریه كنونی) از مراكز مهم مسیحیت آن روزگار بود، اما این دین هنوز عمومیت نیافته و در جایی حاكم نگشته بود. تیرداد اشكانی نخستین پادشاهی بود كه رسماً آئین مسیحیت را پذیرفت و رعایای خویش را فرمان داد تا آنان نیز چنین كنند. علت این تصمیم پادشاه ارمنستان را به شیوه های گوناگون تفسیر می كنند. تاریخ نگاران ارمنی چگونگی گرویدن ارمنستان به مسیحیت را شرح داده اند و آن را حاصل موعظه و جانفشانی قدیسی مسیحی به نام گریگور از دودمان پارتو (پارتیان) می دانند. در منابع ارمنی آمده است كه گریگور مقدس با دعا و نیایش به درگاه خداوند توانست پادشاه را از درد سنگینی كه به سبب كفر وی گریبان گیرش شده بود برهاند و از این رو، تیرداد به كیش مسیح درآمد و سرتاسر سرزمین خویش را فرمان داد تا آن را بپذیرند. سپس گریگور مقدس را به رهبری دینی ارمنستان نشاندند.كلیسای ارمنی به سبب جانفشانی ها و آموزه های نورانی وی به او لقب لوساوریچ (روشنی بخش) داد. خود كلیسای ارمنی نیز كلیسای گریگوری نام گرفت. پس از گریگور لوساوریچ فرزندان و نوادگان او تا سال ها مقام رهبری دینی ارمنستان را در اختیار داشتند و تاثیر به سزایی در پیشرفت معنوی ارمنیان بر جای نهادند.
اما بسیاری از پژوهشگران تصمیم تیرداد پادشاه را در مورد پذیرش مسیحت به حساب دوراندیشی سیاسی او می گذارند و آن را برنامه ای هدفمند و همخوان با مصالح سیاسی می شمارند. می گویند پادشاه از این راه می خواست ارمنیان را هویتی نوین بخشد، تا آنها بتوانند در برابر نفوذ فرهنگی ایران و روم، همسایگان نیرومند خود، ایستادگی كرده به راه خود ویژه پیشرفت فرهنگی گام نهند. بنابراین اقدام پادشاه را باید بسیار آگاهانه و برنامه ریزی شده دانست. سده ها پس از گسترش مسیحیت در ارمنستان، آن دین چنان با هویت ارمنیان آمیخته گشت كه اكنون تصور عنصر ارمنی جدا از مسیحیت بس نامانوس می نماید. البته راه ورود مسیحیت به ارمنستان چندان هموار و آسان نبود. برای قوم ارمنی فراموش كردن ایزدان بومی خود، مانند آناهید، آستغیك، واهاگن و غیره و آداب و رسومی كه سده ها با آن زیسته و پرورده گشته بود كار آسانی نبود، چنان كه با گذشت یك سده از پذیرش مسیحیت هنوز در بخش های دورافتاده ارمنستان پرستش ایزدان باستان رواج داشت. با این حال، اصول آمیخته به مهر و محبت مسیحیت چنان گیرا بود كه این آئین به آرامی در همه گوشه و كنار كشور نفوذ یافت و نام ارمنستان را به عنوان نخستین دولت مسیحی جهان ماندگار ساخت.