قلعه تاریخی ایلام در حسرت یک نگاه

‌قلعه شاخ به عنوان بزرگترین قلعه تاریخی استان ایلام آنچنان گمنام و ناشناخته ‌است که در حسرت یک نگاه از سوی سازمان میراث فرهنگی یا حتی یک بازدیدکننده مانده است. ‌به گزارش مهر، …

‌قلعه شاخ به عنوان بزرگترین قلعه تاریخی استان ایلام آنچنان گمنام و ناشناخته ‌است که در حسرت یک نگاه از سوی سازمان میراث فرهنگی یا حتی یک بازدیدکننده مانده است. ‌به گزارش مهر، قلعه تاریخی <شیاخ> یا <شاخ> در استان ایلام، شهرستان دهلران، بخش زرین‌آباد، هشت کیلومتری شرق روستای بردی واقع شده است. در این حوزه تاریخی به غیر از گزارشات کارشناسی توسط کارشناسان، تاکنون مطالعات علمی و سیستماتیک باستان شناسی بر روی این اثر انجام ‌نگرفته است.‌این قلعه تاریخی بزرگترین قلعه موجود در سطح استان بوده که در منطقه کوهستانی و گرمسیری بخش ‌زرین آباد دهلران در میان تپه ها و رودهای <شاخ> و <دره شور> واقع شده که در یک نگاه کلی این اثر در حد ‌فاصل رودخانه بزرگ <میمه> در جنوب و ارتفاعات <تخت پیران> در شمال آن قرار گرفته است. ‌باروی بزرگ، طویل و مستحکم آن اهمیت این بنا را دوچندان کرده که از ویژگی‌های منحصر این بنا نسبت به ‌دیگر قلعه ها در استان و حتی در سطح کشور است. این اثر تاریخی که بر سر یکی از راه‌های فرعی ‌باستانی منطقه <پشتکوه> به خوزستان قرار گرفته، به لحاظ موقعیت قرارگیری، عظمت و ‌استحکام باروی و کاربری خاص آن (نظامی - مسکونی) و نزدیکی به عراق اهمیت و جایگاه ‌ویژه آن را در دوران حیات خود می‌رساند.‌بنای قلعه بر روی تپه <ماهوری> که محصور در دو رودخانه <شاخ> و <دره شور> در شرق و غرب بوده ساخته شده ‌است. باروی قلعه به شکل طولی از شمال به جنوب کشیده شده که به جهت حرکت در پیچ و خم تپه دارای ‌زوایایی است.‌صحن داخلی بنا در ضلع شمال، نسبت به بخش جنوبی عریض‌تر است. ساخت وسازها در بخش شمالی قرار ‌گرفته که به شدت تخریب شده‌اند. مصالح ساخت بنا را قلوه سنگ و ملات گچ نیم کوب (دستی) تشکیل داده که ‌براساس شواهد موجود باروی آن طی چند مرحله ساخته شده است.‌وضعیت طبیعی منطقه در شرق، غرب و جنوب به گونه‌ای است که ورودی قلعه در آن تعبیه نشده است بلکه ‌ورودی قلعه، در بخش شمالی بوده که به دلیل تخریب شدید دراین ضلع به درستی مشخص نیست. مهم‌ترین ‌ویژگی این اثر چگونگی تامین آب آن بوده است.‌در بخش شمالی که رودهای <شاخ> و <دره شور> از آن سرچشمه می‌گیرند با احداث کانالی (جوی سنتی) آب به نزدیکی قلعه آمده که به دلیل عوارض طبیعی تا باروی قلعه با احداث دیواری با مصالح سنگ ‌وگچ (مصالح ساخت بنا) ضمن بلوکاژ، کانال آبی تعبیه شده که از شمال به طرف جنوب در حرکت بوده ‌که با گردش ۹۰ درجه در نزدیکی بارو وارد قلعه می‌شود که با این روش، آب مصرفی تامین شده است. با ‌توجه به بزرگی قلعه و تراکم اماکن مسکونی در آن می‌توان این قلعه را از نظر جمعیتی بالا دانست. ‌احداث جاده روستایی در دهه‌های قبل، بخشی از باروی شمالی آن را تخریب کرده است. با عنایت به شیوه معماری و چگونگی ساخت آن، موادفرهنگی به دست آمده در سطح بنا و مقایسه آن با بناهای همگون مطالعه ‌شده‌ای چون تخت سلیمان آذربایجان، قلعه دختر فارس و ... بنای تاریخی <شاخ> مربوط به دوران ساسانی بوده ‌با این تفاوت که این بنا از نظر وسعت عظیم تر است. ‌با این حال این اثر تاریخی چنان گمنام و ناشناخته مانده است که به دلیل عدم امکانات مناسب از جمله راه، عدم شناخت کافی و ... در حسرت یک نگاه گردشگر مانده است.‌ سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان ایلام درباره قلعه تاریخی <شاخ> اظهار داشت: در حال انعقاد قرارداد برای تهیه طرحی به ‌منظور حفاظت از این قلعه به عنوان یکی از مهم‌ترین و بزرگترین قلعه‌های غرب ایران هستیم.‌ محمدجواد خانزادی افزود: آسیب‌شناسی و آسیب‌نگاری و شناسایی عوامل آسیب‌رسان و خطرساز در بنا و ‌دسته‌بندی و اولویت‌بندی آسیب‌های وارده و خطرساز در بنا از جمله اقدامات مدنظر است.‌ وی خاطرنشان کرد: همچنین بر اساس شرح خدمات به تصویب رسیده از سوی اعضای شورای فنی و ثبت ‌آثار اداره کل میراث فرهنگی استان، جزئیات اجرایی و فنی طرح مرمت اثر تهیه خواهد شد.‌ خانزادی تصریح کرد: همچنین راهکارهای مناسب و اجرایی در خصوص استحکام بخشی و رفع خطر از ‌بقایای معماری بنا بر اساس بند ۲ ارائه خواهد شد.‌به گفته این مسئول، ایجاد ارتباط بین مطالعات تاریخی صورت گرفته ‌و طرح حفاظت اضطراری از دیگر برنامه‌های در نظر گرفته شده برای این اثر تاریخی است.‌ وی تصریح کرد: در مورد وجه تسمیه این قلعه نمی‌توان به طور دقیق اظهارنظر کرد اما احتمالا اهالی منطقه ‌با توجه به بلند و باریک بودن توپوگرافی منطقه‌ای که قلعه بر روی آن واقع شده این قلعه را با نام شاخ می‌شناسند.‌