آیین آیینگی دوست

در مقام بیان ویژگیهای دوست و رفیق راستین، به طرح و بررسی برخی از این ویژگیها از جمله ایمان، حسن ظن، حکمت، بصیرت، عقلانیت، پرهیزکاری، بی اعتنایی نسبت به دنیا و صداقت اشاره نمودیم. …

در مقام بیان ویژگیهای دوست و رفیق راستین، به طرح و بررسی برخی از این ویژگیها از جمله ایمان، حسن ظن، حکمت، بصیرت، عقلانیت، پرهیزکاری، بی اعتنایی نسبت به دنیا و صداقت اشاره نمودیم. همچنین بیان نمودیم که از مهمترین شرایط و ویژگیهای رفیق همراه و همدل آنست که نه تنها مانع و سدی در جهت اقامه ذکر الله از سوی فرد نیست بلکه در تمامی آنات و حالات و سکنات اخلاقی، بهترین و برجسته ترین هادی و دلالت کننده رفیق خود بسوی معبود بی نیاز بوده، به منظور نجات دوست خود از گرداب معاصی و معایب اخلاقی، همواره همچون آئینه جلوه گر معایب و مفاسد اخلاقی دوست خود است.
اولیای دین به ما آموخته اند که آیینه پاکی ها و جلوه گاه صداقت ها و فضیلت ها باشیم و اگر در گفتار و کردار دیگری، عیبی مشاهده می کنیم، به قصد “عیب زدایی” و “نه عیب جویی”، آن را تذکر دهیم. از حضرت صادق(ع) روایت شده: “احب اخوانی الی من اهدی الی عیوبی؛ محبوب ترین برادرانم پیش من، کسی است که عیب های مرا به صورت هدیه به من ارائه دهد”(بحارالانوار۲۸۲ ۷۱:). در توصیه های حضرت علی(ع) به کمیل، چنین آمده است: “المومن مرآه المومن، لانه یتامله فیسد فاقته و یجمل حالته؛ مومن، آیینه مومن است، چرا که در او به دقت می نگرد، نیازهایش را برطرف می سازد و حالت او را آراسته می سازد”(همان۴۱۴ ۴:). در بیان دیگری نیز فرموده اند: “مومن، آیینه برادر خویش است، پس اگر از برادرتان عیب و خطایی دیدید، بر ضد او نباشید، بلکه به سود او کار کنید و مثل خودش باشید، ارشاد و راهنمایی و خیرخواهی کنید و با او با رفق و مدارا برخورد کنید”(همان۹۷ ۱۰:).
آیینه سان بودن برای دیگر مومنان - که در روایات متعددی از پیامبر و امامان دیگر نقل شده - رهنمودی برای برخورد صادقانه، دلسوزانه، وفاق آور، تکامل بخش، عیب زدا و سازنده با کسی است که در رفتار و زندگیش، خلل و خطا و اشکالی مشاهده می شود. اگر زن و شوهر با هم برخوردی صادقانه داشته باشند و آیینه بودن یکدیگر را بپذیرند، کمتر شاهد بروز مناقشه و کدورت خواهند بود و اگر در سطح جامعه، افراد مختلف آیینه وار و از روی خیرخواهی عیوب یکدیکر را به هم تذکر دهند، بی آنکه آبروریزی و هتک حیثیت و جنجال آفرینی و غوغاسالاری باشد، شاهد این همه صف بندی ها و تقابل های مخرب نخواهیم بود.
وظیفه یک مومن آن است که نسبت به برادر دینیش، آیینه، راهنما و عیب پوش باشد و این حقی است که بر عهده هر مومنی گذارده شده است. وقتی معلی بن خنیس با اصرار از امام صادق(ع) درخواست می کند که آن حضرت، حقوق واجب یک مسلمان را بیان کند، امام، هفت حق واجب را برمی شمارد که چهارمین شرط چنین است: “... ان تکون عینه و دلیله و مراته و قمیصه؛ نسبت به برادر مسلمانت، چشم، راهنما، آیینه و پیراهن باشی”(همان۲۲۴ ۷۱:). نکته زیبای “مومن، آیینه مومن است”، اهل ذوق را برانگیخته است تا به ویژگی های آیینه بنگرند و در مومنی هم که می خواهد آیینه برادر مومنش باشد، این خصلت ها را لازم بشمرند. از جمله:
۱) آیینه، زشتی و زیبایی انسان را بدون سر و صدا نشان می دهد. مومن نیز باید عیوب برادر مومن خود را بدون جار و جنجال به او بگوید.
۲) آیینه، زشتی و زیبایی انسان را در حضورش می نمایاند، مومن نیز باید چنان کند.
۳) آیینه، زشتی و زیبایی انسان را همانگونه و به همان اندازه که هست، نشان می دهد، مومن نیز باید چنین باشد.
۴) آیینه، همانگونه که زشتی انسان را نشان می دهد، زیبایی او را هم در برابر چشمانش آشکار می سازد. مومن هم باید همینگونه عمل کند و زیبایی های برادر ایمانی خود را نیز باز گوید.
۵) آیینه، هر اندازه زشتی و زیبایی را بهتر و روشن تر نشان دهد، ارزش بیشتری دارد، مومن نیز هر قدر نسبت به زشتی و زیبایی برادر مومن خود حساس تر باشد، ارزش افزون تری دارد.
۶) آیینه، وقتی می تواند زشتی و زیبایی را به درستی نشان دهد که خودش پاک و بی غبار باشد. سخن و تذکر برادر مومن نیز وقتی اثرگذار است که بی غل و غش و صادقانه مطرح گردد.
۷) وقتی انسان از آیینه جدا شد، آیینه زشتی و زیبایی او را از خود می زداید و تصویر آن را نگهداری نمی کند تا در هنگام اختلاف، از آن بهره برداری کند. مومن نیز باید این گونه عمل کند.
به هر حال، اگر شاگرد آیینه باشیم، اگر رابطه ما با یکدیگر همچون آیینه باشد، اگر تذکرات دلسوزانه دیگران را گامی برای اصلاح عیوب خویش قرار دهیم، اگر با آیینه قهر نباشیم و به جای شکستن آیینه، خود را و غرور خود را بشکنیم، زندگی مان شفاف تر و چهره روحمان زیباتر خواهد شد.
مهدی امینیان