اِبْنِ سَعاده، ابوعبدالله محمد بن یوسف بن سعادهٔ مُرسی (496- 565ق/1103-1170م)، خطیب، عارف، محدث، فقیه مالکی و از قضاهٔ اندلس. وی در مُرسیهٔ اندلس متولد شد و تحصیلات مقدماتی را نزد ابوعلی صَدَفی آموخت و همزمان در درس فقه و حدیثِ ابومحمد بن ابی جعفر شرکت جست. سپس به غرب اندلس سفر کرد و از ابومحمد بن عتاب، اوبحر اسدی، ابوالولید بن رشد (پدربزرگ ابن رشد معروف)، ابوعبدالله بن حاج و ابوبکر بن العربی حدیث شنید (ضبی، 132؛ ابن ابار، 2/505 -506). ابن سعاده در 520ق/1126م به مشرق مسافرت کرد و در اسکندریه فقه و کلام را نزد ابوالحاج بن نادر مَیورَقی فرا گرفت. سال بعد به حج رفت و در مکه با ابوالحسن رزین بن معاویهٔ عبدری - امام مالکیه در آنجا - و ابومحمد بن صدقه معروف به ابن غزال ملاقات و از آنان استماع حدیث کرد. به علاوه، بخشی از تصنیف ابوحامد غزالی را نزد ابوالحسن علی بن سند بن عیاش غسانی (شاگرد غزالی) فرا گرفت و مجدداً به مصر بازگشت و در اسکندریه از برخی علمای دیگر حدیث شنید و تا هنگام درگذشت میورقی در آنجا اقامت کرد (ابن ابار، 2/506) و ظاهراً در همین سفر بود که با افکار صوفیان آشنا و تا حدی بدانان گرایش یافت (نک: ضبی، همانجا). در 526ق در راه بازگشت به دیار خویش در شهر مهدیه با ابوعبدالله مازری دیدار کرد و قسمتی از کتاب المعلم بفوائد مسلم او را از وی فرا گرفت و پس از آن به زادگاه خویش بازگشت و به تعلیم فقه و حدیث پرداخت. وی خطیب جمعه در شهرهای مرسیه، بَلَنسیه و شاطبه نیز بود و پس از سقوط دولت لمتونیان (539ق/1144م) در مرسیه و سپس در شاطبه عهدهدار منصب قضا شد و سرانجام بعد از کنارهگیری از این سمت در شاطبه درگذشت. ابن سعاده گذشته از تبحر در فقه و حدیث، با تفسیر و کلام نیز کاملاً آشنا بود. برخی از شاگردان وی اینانند: ابوالحسن بن هذیل، محمد بن عبدالسلام مرادی، محمد بن محمد قیسی مقری، محمد ابن یوسف بن مفرج معروف به ابن خبّاز و محمد بن محمد بن موسی تجیبی (ابن ابار، 2/504، 506، 507، 543، 553، 580). کتاب شجرهٔ الوهم المترقیهٔ الی ذروهٔ الفهم تنها اثر منسوب به اوست که به گفتهٔ ابن ابار تألیفی بیسابقه بود (2/507؛ سیوطی، 1/277؛ بغدادی، 2/96).