اِبْنِ داوودِ حِلّی، ابومحمد حسن بن علی، ملقب به تقیالدین (647 - بعد از 707ق/1249- بعد از 1307م)، رجالی، فقیه و ادیب امامی. از زندگی وی اطلاع چندانی در دست نیست. همین قدر میدانیم که وی نزد دانشمندان بنام حله در آن روزگار، چون محقق حلی و جمالالدین احمد بن طاووس دانش آموخت (ابن داوود، الرجال، 45، 83). ابن داوود (7- 8) از ابن جهیم اسدی (ه م) نیز روایت کرده و امینی (6/6 -7) بدون ذکر مستند خود، نجیب الدین یحیی بن سعید حلی، خواجه نصیر طوسی و پدر علامه حلی، یوسف بن علی را نیز از مشایخ او دانسته است. ابن داوود همدرس غیاث الدین عبدالکریم بن احمد بن طاووس بوده (ابن داوود، همان، 227) و از وی روایت نیز کرده است (مجلسی، 106/12-13). ابن داوود (همانجا) به قرینهٔ اینکه ابن طاووس را «بغدادی التحصیل» خوانده و از طرف دیگر گفته که تا هنگام مرگ قرین او بوده، احتمالاً مدتی نیز در بغداد اقامت داشته است. همچنین بر اساس بیتی از ارجوزهٔ عقد الجواهر، او در ذیقعده 700/ژوئیه 1301 در کاظمین بوده است. نیز در ارجوزهٔ المنهج القویم، از نعمت مجاورت و زندگی در نجف یاد کرده است (نک: ابن داوود، سه ارجوزه، 149، 256).از راویان او، رضیالدین علی بن احمد مزیدی، زینالدین علی بن طراد مطار آبادی و تاج الدین محمد بن قاصم بن مُعَیّه در منابع یاد شدهاند (شهید اول، 77؛ حر عاملی، 2/71؛ مجلسی، 104/196، 105/153، به نقل از اجازات شهیدین). ابن داوود شهرت خود را مرهون کتاب الرجال است. البته آثاری نیز در فقه داشته و قدرت ادبی او نیز مورد ستایش جمعی از بزرگان قرار گرفته است (نک: مجلسی، همانجاها؛ افندی، 1/254). در کتاب الرجال، همانگونه که او خود در مقدمهٔ آن (ص 3-4) متذکر شده، نخستین بار شیوهای دنبال شده که در آثار رجالی شیعی متقدم نظیر ندارد و آن رعایت ترتیب حروف تهجی در ذکر نامهای رجال و پدر و جد ایشان است. علاوه بر این چون مؤلف به قصد انتخاب و جمع مطالب کتب رجالی متقدم، مانند آثار کشی، طوسی، نجاشی، ابن غضائری و دیگران، کتاب را تألیف کرده، به منظور اختصار برای هر یک از منابع رجالی و نیز هر یک از معصومین(ع) رمزی وضع کرده است. ابن داوود در این کتاب جز موارد اندکی از متأخرین پس از شیخ طوسی، سخن نگفته است. شیوهٔ او در رموز قراردادی، سرمشق دیگران در نوشتن آثار رجالی متأخر بوده است. بعضی از علمای شیعه چون پدر شیخ بهایی، رجال ابن داوود را بینیاز کننده از دیگر کتب رجال دانسته و برخی چون مولی عبدالله شوشتری به دلیل اشتباهات در نقل از متقدمین، آن را غیر قابل اعتماد دانستهاند. عدهای نیز راه میانه در پیش گرفته، آن را در ردیف سایر کتب رجالی قرار دادهاند ( نوری ، 3/442 ). این اثر به گفتهٔ خود ابن داوود ( الرجال، 46) تا حد زیادی مرهون اشارات استادش احمد بن طاووس است که بر اهمیت آن میافزاید. البته شهرت عالم معاصر وی، علامه حلی و کتابش، خلاصهٔ الاقوال، تا حدودی کتاب رجال او را تحت الشعاع قرار داده و این خود باعث عدم اقبال به کتاب وی گشته است. شاید وقوع پارهای تصحیفات در کتاب وی و در نتیجه نسبت عدم ضبط به او، ناشی از عدم دقت ناسخان بوده باشد. (برای توضیح بیشتر در مورد این تصحیفات، نک: کلباسی، 92، 94؛ بحرالعلوم، 18؛ شوشتری، 1/63). آثار: الف - چاپی: 1. الرجال: این کتاب یک بار در 1383ق به کوشش سیدجلال الدین محدث در تهران و بار دیگر در 1392ق به کوشش محمد صادق بحرالعلوم در نجف به چاپ رسیده است؛ 2-4. «ارجوزهٔ فی الکلام»، «عقد الجواهر فی الاشباه و النظائر» و «المنهج القویم فی تسلیم التقدیم» که در یک مجلد تحت عنوان سه ارجوزه (نک: مآخذ همین مقاله) به چاپ رسیده است. «ارجوزهٔ فی الکلام» (ص 51 -101) منظومهای است زیبا و بلند در 145 بیت که ناتمام مینماید و با الفاظی موجز از اعتقادات کلامی شیعه سخن میگوید. در سه ارجوزه (ص 103- 105) 33 بیت از سرایندهای مجهول به چاپ رسیده که در همان مجموعهٔ خطی که ارجوزهٔ فی الکلام در آن یافت شده، موجود بوده و احتمال دارد قسمتی از بخش نهایی ارجوزهٔ فی الکلام باشد؛ عقد الجواهر فی الاشباه و النظائر (ص 183-256) ارجوزهای است فقهی که ابن داوود در شرح حال خود ( الرجال، 112)، با این نام از آن یاد کرده، ولی در نسخهٔ چاپی عنوان جواهر الکلام فی الاشباه و النظائر بدان داده شده است. ارجوزه با 1309 بیت در 10 ذیقعدهٔ 700ق/17 ژوئیهٔ 1301م در شهر کاظمین سروده شده است. گفتنی است که ابن داوود در این ارجوزه (ص 256) وعدهٔ شرح آن را داده و شاید به این وعده عمل هم کرده باشد. به هر حال افندی (1/257) در ایروان کتابی با عنوان عقد الجواهر منتسب به این داوود و به خط کفعمی دیده که منظوم نبوده است؛ المنهج القویم فی تسلیم التقدیم (ص 149-173) ارجوزهای است با 201 بیت، مشتمل بر داستانی از مباحثهای خیالی یا حقیقی پیرامون شایستهترین فرد برای احراز مقام خلافت پس از پیامبر(ص) که در مجلسی از علمای مذاهب مختلف در شهر بغداد انجام گرفته است. ب - خطی: 1. التحفهٔ السعدیهٔ که نسخهٔ آن در کتابخانهٔ موزهٔ بغداد موجود است (نک: نقشبندی، 1/232)؛ 2. تحصیل المنافع در فقه که به گفتهٔ افندی (همانجا) شاید شرح شرائع یا شرح المختصر النافع محقق حلی باشد. از این کتاب نسخهای در کتابخانهٔ روضاتی در اصفهان موجود است (جامعه، 3(1)/16)؛ 3. الجوهرهٔ فی نظم التبصرهٔ، در فقه که دو نسخه از آن در کتابخانهٔ آیتالله مرعشی (شم 1/5090، 5613) موجود است (مرعشی، 13/285، 15/15)؛ 4. المقتصر من المختصر که نسخهٔ آن در کتابخانهٔ مجلس یافت میشود (نک: مدرسی، 109). لازم به ذکر است که ابن داوود در شرح حال خود ( الرجال، 112-113) علاوه بر آنچه یاد شده، از تعدادی آثار دیگر در فقه و عقاید و نحو و عروض و منطق یاد کرده که برخی از آنها منظوم است. همچنین به گفتهٔ افندی (1/253-254)، سید حسین مجتهد عاملی رسالهای مشتمل بر روایاتی از ائمه(ع) به ابن داوود نسبت داده و از آن در کتابش، دفع المناواهٔ عن التفصیل و المساواهٔ نقل کرده است.