اِبْنِ حاج، ابوعبدالله محمد بن محمد بن محمد عبدری فاسی (د 20 جمادی الاول 737ق/25 دسامبر 1336م)، فقیه مالکی. با توجه به اینکه مدت زندگی او را بیش از 80 سال نوشتهاند (ابن رافع، 1/154؛ ابن ملقن، 471)، میتوان تولد او را در حدود 657ق تخمین زد. ابن حاج در آغاز از علمای فاس دانش آموخت، آنگاه به قاهره رفت و تا پایان عمر در آنجا اقامت گزید (ابن حاج، 1/3؛ ابن فرحون، 328). وی پس از عمری دراز، در قاهره درگذشت و در قرافه (در نزدیکی قاهره) به خاک سپرده شد (مقریزی، 2(2)/425). ابن حاج شاگرد نزدیک ابومحمد عبدالله بن ابی جمره بوده و از او و دیگر مشایخ صوفیه تعالیم آنان را فرا گرفته است. حجوی حتی او را صاحب طریقهایمشهور در تصوفدانسته است (2/239؛ نک:ابنحاج، 1/3؛ ابن رافع، 1/155). ابن قاضی مکناسی نیز به صوفی بودن او تصریح کرده است ( جذوهٔ الاقتباس، 1/228؛ درهٔ الحجال، 1/114). از دیگر مشایخ ابن حاج میتوان تقیالدین عبید اسعردی را ذکر کرد که نزد او موطأ مالک را به روایت یحیی بن یحیی فراگرفته است (ابن رافع، 1/154). از شاگردان و راویان وی نیز میتوان از محمد بن رافع سلامی یاد کرد (نک: همو، 1/155؛ نیز ابن قاضی شهبه، 3/93؛ ابن حجر، 5/72، 508؛ مخلوف، 218). آثار: الف - چاپی: 1. المدخل تنمیهٔ الاعمال بتحسین النیات و التنبیه علی بعض البدع و العوائد التی انتحلت و بیان شناعتها و قبحها، نام دیگر این اثر مدخل الشرع الشریف علی المذاهب الاربعهٔ است که ظاهراً تألیف آن را در 732ق/1332م به پایان آورده است (حاجی خلیفه، 2/1643). وی در این کتاب بسیاری از بدعتهایی را که از منکرات مسلمه و برخی دیگر را که از شبهات میدانسته و در میان مردم در عصر ممالیک رایج بوده (مثلاً 2/255- 258؛ مقریزی، 2(2)/426)، نقد کرده است. او در این اثر خود پارهای مسائل فقهی، اخلاقی، اقتصادی و اجتماعی را از چگونگی پوشش زنان، آداب غذاخوردن، اعیاد و ایام سوگواری، مسائل حسبه، حدود و تعزیرات، مناسبات اقتصادی و مالی میان مردم و جز آن مورد بررسی قرار داده است. شهرت عمدهٔ ابن حاج در واقع مرهون تألیف کتاب المدخل و مخالفتهای وی با بدعتهاست. این کتاب، نخست در 1297ق/1880م در اسکندریه به چاپ رسیده و بعدها به کرات از جمله در 1401ق/1981م در قاهره در 4 جلد تجدید چاپ شده است؛ 2. شموس الانوار و کنوز الاسرار، در علم حروف (بغدادی، 57). چاپ اول آن در 1297ق در مصر انجام گرفته و بعدها نیز در 1329ق تجدید چاپ شده است. ب - خطی: بلوغ القصد و المنی فی خواص اسماء الله الحسنی. زرکلی از وجود نسخهٔ آن خبر داده است (7/35).