اِبْنِ بِطْریق، ابوحسین، یا ابوزکریا شمسالدین یحیی بن حسن بن حسین بن علی بن محمد بن بطریق اسدی حلی (523 -600ق/1129- 1204م)، محدث، فقیه، ادیب و متکلم امامی. آل بطریق از خاندانهای بزرگ علم و ادب در حله بودند. ابن بطریق و دو فرزندش علی و محمد از مشهورترین افراد این خاندان به شمار میآیند (صدر، 129، 130). به گفتهٔ بحرالعلوم امروز از بازماندگان این خاندان بزرگ شیعه کسی را در حله نمیشناسیم (ص 284، حاشیه). وی فقه و کلام را بر مذهب امامیه نزد سدیدالدین محمود حمصی فراگرفت؛ و نحو، لغت، نظم و نثر را نیز بیاموخت (مجلسی، مدخل، 149؛ ابن حجر، 6/247) و چندان کوشید تا در مذهب امامیه به مرتبهٔ افتاء دست یافت. وی مدتی در بغداد و سپس در واسط سکنی گزید و به زهد و پرهیز شهرت یافت (همانجا). مشایخ عمدهٔ روایی او از اهل سنت عبارتند: از ابوالغنائم معمر بن محمد بن احمد بن عبدالله حسینی، ابوجعفر اقبال بن مبارک بن محمد عکبری واسطی، ابوبکر عبدالله بن منصور بن عمران باقلانی، ابوالحسن محمد بن حسن بن علی بن وزیر ابوالعلاء واسطی، محمد بن یحیی بن محمد بن ابی السطلین علوی بغدادی و دیگران (ابن بطریق، 19-22) و از مشایخ خاصهٔ وی بیشتر از عمادالدین ابوجعفر محمد بن قاسم طبری صاحب بشارهٔ المصطفی، احمد بن طاهر بن علی بن طاهر حسینی و محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی نام برده است (مجلسی، همانجا). شاگردان و راویان او عبارتند: از علی بن یحیی بن حسن بن بطریق، ابوالحسن علی بن یحیی خیاط سورآوی (آقابزرگ، طبقات، قرن 7 ، 118)، شرفالدین فخار بن سعد بنفخار بن احمد (همان، 129)، نجمالدین محمد بن ابی هشام علوی (مصطفوی، 20)، صفیالدین محمد بن معد بن علی (آقابزرگ، طبقات، قرن 6، 338)، ابوحامد نجمالاسلام محمد بن عبدالله بن علی بن زهره حسینی حلبی (افندی، 5/358) و محمد بن جعفر مشهدی (حر عاملی، 2/345). ابن بطریق در 77 سالگی در شعبان 600/ آوریل 1204 درگذشت (ابن حجر، همانجا؛ قس: آقابزرگ، الذریعهٔ، 1/83، 4/198). آثار: الف - خطی: ابطال شبههٔ المتأولین لنص ولایهٔ امیرالمؤمنین ( آلوارت، شم 9684 )؛ المستدرک المختار فی مناقب وصی المختار (محفوظ، 4(2)/236؛ محمودی، 18) که مستدرک کتاب العمدهٔ است (آقابزرگ، الذریعهٔ، 15/334). مجلسی احتمالاً نسخهای از آن را به خط نویسنده در دست داشته است (1/29)؛ المناقب (حر عاملی، 2/345). آقابزرگ ( الذریعهٔ، 22/318) به چاپ این کتاب اشاره کرده است. ب - چاپی: عمدهٔ عیون صحاح الاخبار فی مناقب امام الابرار، مؤلف در این کتاب آرای اهل سنت را دربارهٔ مناقب امام علی(ع) از کتابهای صحاح ستهٔ، تفسیر ثعلبی، مناقب ابن مغازلی، حلیهٔ ابونعیم، مغازی ابن اسحاق، فردوس ابن شیرویه، مناقب سهائی و جز اینان گرد آورده است. این کتاب یک بار در تبریز در 1309ق/1892م و سپس در قم در 1407ق/1987م منتشر شده است؛ خصائص الوحی المبین فی مناقب امیرالمؤمنین، این اثر در برگیرندهٔ آیاتی است که به اعتراف عامه و شهادت صحاح ستهٔ در مناقب امام علی(ع) نازل شده است. خصائص نخستین بار در 1311ق/1893م به همراه نورالهدایهٔ دوانی و پس از آن در 1406ق/1986م به کوشش محمدباقر محمودی در تهران به چاپ رسیده است. آثار دیگری نیز به ابن بطریق نسبت داده شده است (نک: آقابزرگ، الذریعهٔ، 1/83، 4/198، 10/188؛ کحاله، 13/191؛ مجلسی، 107/174).