َبوالْحَسَنِ اَبیوَرْدی،،علی بن احمد،معروف به دانشمند(936-966ق/1530-1559م)،متکلم و فقیه امامی و آشنا به علوم ریاضی.در برخی منابع به او نسبت«قائنی»نیز داده شده است(مثلاً کرکی،175؛افندی،5/4350).هیچ یک از منابع معتبر به تاریخ تولد او تصریح نکردهاند،اما با توجه به نوشتهٔ قمی(1/404)که درگذشت او را در 966ق در 30سالگی دانسته است،میتوان زمان تولد او را به دست آورد.پدرش مولانا احمد که از عالمان زمان خویش بود،نخست در بخارا به طریقت صوفیان پیوست،سپس به ایران بازگشت و در کاشان اقامت گزید و به تدریس پرداخت(رازی،2/30).ح.اشی بر برخی کتابهای منطق مانند شرح شمسیه و شرح مطالع از آثار او به شمار است(افندی،5/437).ابوالحسن نزد پدر خویش در همین شهر به دوران حکومت خان میرزا،پسر معصوم بیگ صفوی،پرورش یافت(قمی،1/404-405).اگرچه برخی او را ساکن مشهد دانستهاند(بغدادی،1/24)،ولی مسلم است که بیشترین ایام عمر خود را در کاشان سپری کرده و از همین رو به کاشانی شهرت داشته است(قمی،همانجا؛افندی،5/435).ابوالحسن که از هوشی سرشار و حافظهای قوی برخوردار بود،به زودی دانشهای متداول زمان را فرا گرفت و به طوری که گفته شد،به چنان مقام و پایهٔ علمی رسید که کس را یارای مباحثه با او نبود(روملو،410).در 14سالگی شرح تجرید و در 20سالگی مجسطی را تدریس میکرد(رازی،2/32)و روملو شرح تجرید را از او آموخت(روملو،411).وی با محفوظات وسیعی که داشت به تصحیح و استنساخ کتب حدیث و رجال نیز میپرداخت،چنانکه نسخهای کامل از دورهٔ کتاب تهذیب را با خط خود تحریر نمود(قمی،1/404).کرکی(همانجا)از روایت آثار ابوالحسن توسط حبیب الله بن علی طوسی از پدرش و عبدالعالی کرکی از مؤلف یاد کرده است(قس:آقابزرگ،56).ابوالحسن در جوانی وفات یافت و پیکرش در دارالارشاد اردبیل به خاک سپرده شد.محتشم کاشانی-شاعر معروف سدهٔ 10ق-در رثای او شعری سروده و ماده تاریخ فوتش را«ماه اوج فضل»آورده که با 966ق برابر است(قمی،1/405).آثار:از ابوالحسن تألیفات چندی برجای مانده که نسخ خطی آنها در کتابخانهها موجود است:1.اثبات الواجب و صفاته یا اثبات واجب الوجود،به زبان عربی که به نوشتهٔ افندی(5/436)تألیف آن را در 963ق در سبزوار به انجام رسانده است.نسخ خطی آن در کتابخانهٔ دانشگاه تهران(مرکزی،16/678-679)،کتابخانهٔ ملی(ملی،9/181)و مجلس شورا(دانشپژوه،فهرست کتابها،1/388-389)محفوظ است؛2.بیان دیات و قصاص،رسالهای است مختصر به زبان فارسی در مقدار دیات و احکام آن(افندی،همانجا)که نسخهٔ آن در دانشگاه تهران(مرکزی،16/496-497)موجود است؛3.رسالهای در حل اشکالِ شکل پانزدهم از مقالهٔ سوم اقلیدس به زبان عربی(قس:رازی،2/31-32:کتاب حل ما لاینحل)که نسخههای آن در کتابخانهٔ مجلس شورا یافت میشود(شورا،9/352-353،14/71)؛4.روض الجنان،در حکمت طبیعی به زبان عربی.این اثر به 5 حدیقه و هر حدیقه به چندین روضه تقسیم شده است و گزیدهای از آن،الحسنی فی الحکمهٔ الطبیعیهٔ نام دارد(افندی،همانجا).نسخههای متعدد از روض الجنان در کتابخانههای مختلف موجود است(نکـ:شورا،5/278-282،جمـ؛مرکزی،8/556-557؛ملک،1/341-342؛آستان،3/430،4/156-157،11/164؛دانشپژوه،فهرست کتابخانه،5/88؛ریو،شمـ728).از گزیدهٔ الحسنی نیز نسخههایی در کتابخانهٔ مجلس شورا(شورا،5/210)و دانشگاه تهران(مرکزی،16/310)میتوان یافت؛5.شرح الفرائض النصیریهٔ،شرحی است به عربی بر رسالهٔ فرائض خواجه نصیرالدین طوسی در مسائل ارث که نسخ آن در کتابخانهها موجود است(نکـ:آستان،5/458؛مرکزی،16/225،472،474؛مرعشی،10/11-12،6/345؛فاضل،163)؛6.وجیزهٔ لحل بعض من صفات الاشکالات الواردهٔ علی الحرکهٔ(دانشپژوه،فهرست کتابها،1/389).از آثار یافت نشدهٔ اوست:رسالهای در اصول دین به نام یکی از دختران شاه طهماسب صفوی،به زبان فارسی که تألیف آن در 964ق به پایان رسیده است(افندی،5/436؛قس:قمی،1/404)؛شوراق در کلام(روملو، 411)؛ مشارق و مرآﺓالافلاک در ریاضیات(رازی، 2/32).ماًخذ: آستان قدس، فهرست؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلامالشیعه، قرن 10، به کوشش علینقی منزوی، تهران، 1366 ش؛ افندی، عبدالله، ریاضیالعلماء، به کوشش احمد حسینی، قم، 1401ق؛ بغدادی، ایضاح؛ دانشپژوه، محمدتقی و بهاءالدین علمی انواری، فهرست کتابهای خطی کتابخانهٔ مجلس سنا، تهران، 1359ش؛ دانشپژوه، محمدتقی و علینقی منزوی، فهرست کتابخانهٔ سپهسالار، تهران، 1356ش؛ رازی، امیناحمد، هفتاقلیم، به کوشش جواد فاضل، تهران، علمی؛ روملو، حسنبیک، احسنالتواریخ، به کوشش چارلز، ن. سدن، بارودا، 1931م؛ شورا، خطی؛ فاضل، محمود، فهرست نسخههای خطی کتابخانهٔ دانشکدهٔ ادبیات، مشهد، 1354ش؛ قمی، احمد، خلاصهالتواریخ، به کوشش احسان اشراقی، تهران، 1359ش؛ کرکی، حسینبنحیدر، «فائدﺓ»، همراه بحارالانوار مجلسی، بیروت، 1403ق/1983م، ج 106؛ مرعشی، خطی؛ مرکزی، خطی؛ ملک؛ ملی، خطی؛ نیز: Rieu, Ch.,Supplement to the Catalogue of the Arabic Manuscripts in the British Museum,London, 1894.علیاکبر دیانت</p>