َبوحُذَیْفه،،پسر عتبهٔ بن ربیعهٔ بن عبد شمس بن عبد مناف(د 12ق/633م)،از بزرگان صحابه و از سابقین در اسلام و مهاجرین به حبشه و مدینه که در بسیاری از غزوات و سرایا شرکت جست و در جنگ یمامه به شهادت رسید.ابنسعد او را به هنگام مرگ 53 یا 54 ساله(3/85)و ابنحجر 56ساله(4/43)دانسته است.در ضبط نام او اختلاف وجود دارد.ابنسعد نام او را«هُشیم»(3/84)و ابنهشام«مِهشم»(1/277)و خلیفهٔ بن خیاط«هشام»آورده(1/28)و برخی نیز«هاشم»گفتهاند(ابنعبدالبر،4/1631؛ابنحجر،4/42).سهیلی یادآور شده که نام ابوحذیفهٔ بن عتبه،قیس است و مهشم شخص دیگری است از فرزندان مغیرهٔ بن عبدالله بن عمر بن مخزوم(نکـ:سهیلی،3/33؛نیز ابن حزم،88).مادر او فاطمه دختر صفوان بن امیهٔ کنانی است(ابنسعد،همانجا؛برای اقوال دیگر،نکـ:خلیفه،همانجا).ابوحذیفه پیش از آنکه پیامبر(ص)برای دعوت مردم به اسلام به خانهٔ ارقم برود،مسلمان شد(همانجا)و خواهرش هند،همسر ابوسفیان او را با دو بیت شعر هجو گفت(ابناسحاق،210؛قس:ابنسعد،3/85،که این دو بیت را به جنگ بدر و هنگامی که ابوحذیفه پدرش را به مبارزه فراخواند،مربوط دانسته است).او همراه با همسرش سهله،دختر سهیل بن عمرو،به حبشه هجرت کرد و پسرش محمد در آنجا زاده شد(ابناسحاق،156،205).از عبارات ابنسعد چنین برمیآید که وی دوبار به حبشه مهاجرت کرده است(همانجا)؛این نظر را ابن کلبی(1/200)و بلاذری(3/199)نیز تأیید کردهاند.به هنگامی که خبر دروغین مسلمان شدن کفار مکه در حبشه منتشر شد،عدهای از مسلمانان مهاجر به مکه بازگشتند و چون از دروغ بودن خبر مطلع گشتند،یا در جایی پنهان شدند و یا در پناه یکی از بزرگان کفار قرار گرفتند(طبری،2/340)،در این هنگام ابوحذیفه در پناه امیهٔ(بن خلف)درآمد(بلاذری،3/227).شاید کلمهٔ«ابیه»در آنچه ابناثیر(2/77)یاد کرده،مبنی بر اینکه ابوحذیفه در پناه پدرش عتبه قرار گرفت،تصحیف«امیه»باشد.او از نخستین مهاجران به مدینه بود و همراه مولا و پسرخواندهاش«سالم»(نکـ:مالک،605؛ابنهشام،2/123)نزد عباد بن بشر منزل گرفتند و پیامبر(ص)میان ابوحذیفه و عباد مؤاخاهٔ برقرار نمود(ابنسعد،همانجا).ابوحذیفه در غزوات بدر،احد،خندق،حدیبیه و دیگر مشاهد شرکت داشته است(ابنسعد،ابنعبدالبر،همانجاها).همچنین از شرکت او در برخی از سرایا از جمله در سریهای به فرماندهی حمزهٔ بن عبدالمطلب،7 ماه پس از هجرت(واقدی،1/9)و سریهای به فرماندهی عبدالله بن جحش(همو،1/19)و سریهٔ قَطَن به فرماندهی ابوسلمهٔ(همو،1/345)اطلاع داریم.وی در جنگ بدر با وارد کردن ضربتی در کشتن پدرش شرکت کرد(همو،1/70).پس از شهادت ابوحذیفه در یمامه،به گفتهٔ ابنکلبی عثمان متکفل مخارج زندگی پسرش محمد شد،اما محمد در محاصرهٔ عثمان یکی از کسانی بود که بر او شورید و مردم مصر را تشویق به قیام کرد.پس از قتل عثمان به شام گریخت و به دست رشدین،غلام معاویه،کشته شد(ابنکلبی،همانجا).مآخذ:ابناثیر،الکامل؛ابناسحاق،محمد،سیرهٔ(رسول الله)،به کوشش محمد حمیدالله،قونیه،1401ق/1981م؛ابنحجر عسقلانی،احمد بن علی،الاصابهٔ فی تمیز الصحابهٔ،قاهره،1328ق؛ابنحزم،علی بن احمد،جوامع السیرهٔ النبویهٔ،بیروت،دارالکتب العلمیهٔ؛ابنسعد،محمد،الطبقات الکبری،بیروت،دار صادر؛ابنعبدالبر،یوسف بن عبدالله،الاستیعاب فی معرفهٔ الاصحاب،به کوشش علی محمد بجاوی،قاهره،1380ق/1960م؛ابنکلبی،هشامالدین محمد،جمهرهٔ النسب،به کوشش عبدالستار احمد فراج،کویت،1402ق؛ابنهشام،عبدالملک،السیرهٔ النبویهٔ،به کوشش مصطفی سقّا و دیگران،قاهره،1355ق/1936م؛بلاذری،احمد بن یحیی،انساب الاشراف،به کوشش عبدالعزیز الدوری،بیروت،1398ق/1978م؛خلیفهٔ بن خیاط،الطبقات،به کوشش سهیل زکار،دمشق،1966م؛سهیلی،عبدالرحمن،الروض الانف،به کوشش عبدالرحمن وکیل،قاهره،1389ق/1969م؛طبری،تاریخ؛مالک بن انس،الموطأ،استانبول،1401ق/1981م؛واقدی،محمد بن عمر،المغازی،به کوشش مارسدن جونز،لندن،1966م.عبدالامیر سلیما</p>