اِبْنِ قُتَیْبه، ابوجعفر احمد بن عبدالله (د 322ق/934م)، تنها پسر ابن قتیبهٔ معروف که آثار پدر را روایت و تدریس کرده است. با توجه به اینکه پدرش سالها قاضی دینور بوده است، میتوان احتمال داد که وی در این شهر تولد یافته باشد. وی نزد پدر ادب آموخت و سپس چنان تحت تأثیر آثار پدر قرار گرفت که خود پس از آن، از هر گونه ابداع عاجز ماند و هیچ کس هیچ اثری به او نسبت نداده است. تا اندکی پیش از مرگ تنها اطلاعی که از او داریم، آن است که یک بار به اصفهان سفر کرده است (ابونعیم، 1/133). احتمالاً او پیوسته در بغداد میزیسته است و در همانجا کسانی چون ابن مراغی (ه م) نزد او درس میآموختهاند. در 321ق/933م، محمد بن حسن ابن ابی الشوارب، قاضیالقضاهٔ بغداد او را که به مذهب مالکی درآمده بود، بر قضای مصر گماشت. وی چون به قاهره درآمد، ابوالذکر تمار و نیز فرزند خود، عبدالواحد را به دستیاری برگزید (کندی، 485؛ صقر، 35-36، به نقل از قاضی عیاض در المدارک )، اما کار او مورد اقبال مصریان قرار نگرفت و عاقبت با وی ناسازگاری آغاز کردند و حتی به قول ذهبی «عزل شد و مردم بر وی شوریدند» (14/566). ابن حجر این موضوع را چنین شرح میدهد که چون وی با لباس سیاه برنشست و به جامع قاهره درآمد، مردم بر وی شوریده، سنگبارانش کردند و جامهٔ سیاهش را دریدند (ص 546). در هر حال کار او که در اواسط جمادیالا¸خر شروع شده بود، در 7 رمضان همان سال، پایان یافت، اما تردید نیست که عزل او، نه مستقیماً با حوادث شهر، که با عزل ابن ابی الشوارب مربوط بوده است (قس: لوکنت، .(286 خود او نیز سال بعد در همان شهر درگذشت. با اینهمه ابن قتیبه توانست به برکت اطلاعات وسیعی که از آثار پدرش کسب کرده بود، نظر ادیبان مصر را به خود جلب کند و مجالسی تشکیل دهد. در مجالس او انبوهی از دانشمندان و اعیان و اشراف گرد میآمدند (صقر، همانجا؛ ابن حجر، 547؛ ابن فرحون، 162). اما دانش وی از محدودهٔ آثار پدر در نمیگذشت، به همین جهت هنگامی که اهل حدیث خواستند که برایشان حدیث روایت کند، پاسخ داد که مرا چیزی جز کتابهای پدر نیست و همه را نیز در حافظه دارم، اگر بخواهید، نقل میکنم (ابن حجر، همانجا). وی یکی از جامعترین فهرستها را از آثار پدر به دست داده است (نک: ه د، ابن قتیبه، ابومحمد). ابن حجر میگوید که وی 21 کتاب از آثار پدر را همان طور که در مورد سور قرآن مرسوم است، حفظ کرده بود (همانجا؛ نیز نک: صقر، 35). آنچه بر اعتبار ابن قتیبه میافزاید، آن است که گروهی از مشاهیر زمان، آثار پدرش را از او فراگرفتند، از آن جملهاند: ابن مراغی، زجاجی، ابوالحسین مهلبی، احمد ابن ولاّد، ابوجعفر نحاس، ابوالقاسم آمدی و قالی (زبیدی، 187؛ خطیب بغدادی، 4/229؛ ابن حجر، همانجا؛ صقر، 35-36). ظاهراً از طریق هموست که مردم سرزمینهای غربی اسلام با بسیاری از آثار ابن قتیبه آشنا شدهاند (نک: لوکنت، .(286-287