اِبْنِ قانِع، ابوالحسین عبدالباقی بن قانع بن مرزوق اموی (25 ذیقعدهٔ 265- 7 شوال 351ق/19 ژوئیهٔ 879 - 8 نوامبر 962م)، محدث بغدادی و نویسندهٔ شرح حال صحابه. وی از موالی بنی امیه بود و به همین جهت او را اموی خواندهاند (خطیب، 11/88). براساس آنچه در برخی منابع آمده، او مذهب حنفی داشته است (نک: ابن حجر، 3/384)، ولی از آنجا که طوسی نام وی را در الفهرست (ص 178) و رجال خود (ص 488) آورده، برخی از متأخرین او را از امامیه دانستهاند. خطیب بغدادی پس از اشاره به تضعیف ابن قانع از سوی برقانی، توثیق وی را توسط جمعی از مشایخ بغداد نقل کرده و ضمناً یادآور شده که ابن قانع در دو سال آخر عمر دچار اختلاط شده است (خطیب، 11/89؛ نیز نک: ذهبی، میزان، 2/532؛ ابن حجر، همانجا). به گفتهٔ ذهبی ( سیر، 15/527) او فردی کثیر السفر بوده و شیوخ بسیاری داشته که از مهمترین آنان حارث بن ابی اسامه صاحب مسند را میتوان نام برد (در مورد مشایخ وی، نک: خطیب، 9/378، 11/88؛ ابن قانع، جم). از جمله شاگردان و راویان او نیز میتوان از ابوالحسن دارقطنی، حاکم نیشابوری، ابوبکر جصّاص، ابوعلی ابن شاذان و ابوبکر دوری نام برد (دارقطنی، 1/34، جم؛ جصاص، 1/22، جم؛ طوسی، الفهرست، 178؛ خطیب، 11/88 -89). مهمترین اثر ابن قانع کتاب معجم الصحابهٔ اوست که در آن اصحاب پیامبر(ص) را بر شمرده و از هر یک حدیثی مسند آورده است. دو نسخهٔ خطی ناقص از آن در کتابخانههای کوپریلی استانبول (کوپریلی، 1/231) و ظاهریهٔ دمشق نگهداری میشود ( فهرس، 92). ابن فتحون (ه م) کتابی دربارهٔ اغلاط ابن قانع در این کتاب نوشته است. از دیگر آثار او الفوائد است که نسخهٔ خطی آن در کتابخانهٔ ظاهریه وجود دارد (ظاهریه، 1/248). طوسی در الفهرست (ص 178) از یکی از آثار وی با عنوان السنن عن اهل البیت(ع) یاد کرده است (برای دیگر آثار او، نک: ابن ماکولا، 7/171؛ ابن خلکان، 2/248، جم؛ حاجی خلیفه، 2/1735).