اِبْن‌ِ عَیْن‌ْ زَرْبی، موفق‌الدین ابونصر عدنان بن نصر بن منصور (د 548ق/1153م)، از اهالی عین زربی (نام عربی قصبهٔ باستانی آنازاربوس یا آناوارزه در استان آدانا، جنوب ترکیهٔ فعلی)، پزشک، احکامی و ادیب مسلمان. وی ظاهراً در عین زربی زاده شد. سپس به بغداد رفت و به تحصیل طب‌ّ و نجوم و حکومت پرداخت و در این علوم مهارت یافت. آنگاه ظاهراً در دوران خلافت الا¸مر فاطمی عازم دیار مصر شد (حمارنه، 642) و تا پایان عمر در آنجا اقامت گزید (ابن ابی اصیبعه، 2/107- 108؛ لکلرک، .(II/51-52 در ابتدای کار در مصر نتوانست از راه پزشکی تحصیل معاش کند، ناچار در بازار شهر قاهره، در دکّه‌ای نشسته و از راه تنجیم و اختیار ساعات، کسب رزق می‌کرد (ابن ابی اصیبعه، همانجا). چندی بعد وزیر خلیفهٔ مصر به وسیلهٔ سفیری که از بغداد آمده بود و با ابن عین زربی آشنایی داشت، از مراتب فضل و منزلت او در علوم آگاه شد و بدین‌سان وی به دربار خلیفهٔ مصر راه یافت و کارش بالا گرفت (همانجا) و معالجهٔ خلیفه و حانواده‌اش به او واگذار شد (فیلسوف الدوله، 1/81). ابن عین زربی در زبان عربی مهارت داشت و در مجالس درس وی شاگردان بسیاری حاضر می‌شدند (همانجا). وی خط زیبایی نیز داشت چنانکه کتابها و رساله‌هایی در پزشکی و منطق و غیره به خط خود نوشته است. او شعر نیز می‌سروده است. ابن عین زربی سرانجام در 548ق، یک سال پیش از الظافر فاطمی در قاهره درگذشت (حمارنه، 644؛ ابن ابی اصیبعه، همانجا). آثار: الف - خطی: 1. رسائل هندسیهٔ جرت بین کاتبه ابن الزبیر و بین ابی نصر بن العین زربی. به طوری که از نام کتاب پیداست، این رساله مجموعهٔ مکاتبات هندسی است که بین ابن زبیر و ابن عین زربی انجام گرفته است. نسخه‌ای از آن در بیروت هست I/890) )؛ GAL,S, 2. فیما یحتاج الطبیب من علم الفلک، که دربارهٔ نیاز پزشک به دانش ستاره‌شناسی است و نسخه‌ای از آن در برلین موجود است ( آلوارت، )؛ V/508 3. الکافی فی (صناعهٔ) الطب، که در 510ق/1116م در مصر تألیف شد و آخرین تنقیح آن از سوی نویسنده در 547ق/1153م صورت گرفت (ابن ابی اصیبعه، 2/108؛ حاجی خلیفه، 2/1377؛ حمارنه، 645، 646). مؤلف در این کتاب، علم پزشکی را شامل دو قسمت نظری و عملی دانسته، پس از بررسیهای لازم دربارهٔ تأثیر هوا، تغذیه و استراحت، به علل و عوارض امراض پرداخته و بخش بزرگ آن را به چگونگی معالجه و مداوای بیماریها اختصاص داده است. حمارنه سبک و روش منطقی و دقیق او را در بیان مسائل طبی گوناگون ستوده است (ص 653). کهن‌ترین نسخه‌ای که اکنون در دست است، نسخهٔ مورخ 953ق/1546م، در کتابخانهٔ پاریس است ( دوسلان، .(528 ابن عین زربی، به نوشتهٔ خود، جهت تسهیل مراجعه و استفاده، آن را به ترتیب اعضای بدن، از سر تا پا مرتب کرده است (برای مشخصات برخی از نسخه‌های این اثر، نک: ؛ GAL,S,I/642 بلوشه، 223 ؛ ظاهریه، حمارنه، 297؛ احمد، 1/175، 176)؛ 4. مقالهٔ فی مرض السّفعهٔ و معالجته، رساله‌ای است دربارهٔ نوعی بیماری پوستی و مداوای آن. یک نسخه از این اثر که در تاریخ 1064ق استنساخ شده در ظاهریه (ظاهریه، خیمی، 2/420) موجود است. این کتاب شامل توضیح و تعریف بیماری مزبور، علل و عوامل ابتلا به آن، نشانهای بروز و بالاخره طریقهٔ معالجه با فصد، رژیم غذایی، داروها و گیاهان است (ظاهریه، حمارنه، 455-457). ب - یافت نشده: 1. تعذر وجود الطبیب الفاضل و نفاق الجاهل (ابن ابی اصیبعه، 2/108)؛ 2. رسالهٔ فی السیاسهٔ؛ 3. شرح کتاب الصناعهٔ الصغیرهٔ، نوشتهٔ جالینوس؛ 4. مجرّبات فی الطب‌ّ، این مجموعه که به شکل جُنگ نوشته شده و ظافر بن تمیم بعد از وفات ابن عین زربی آن را در مصر جمع‌آوری کرده است، حاکی از آگاهیها و تجربیات دقیق او در پزشکی است (همانجا)؛ 5. مقالهٔ فی الحصی و علاجهٔ؛ 6. الرسالهٔ المقنعهٔ، دربارهٔ منطق، که از سخنان ابونصرفارابی و ابن سینا تألیف و تدوین کرده است (همانجا).