اِبْنِ عَزَم، ابوعبدالله شمسالدین محمد بن عمر بن محمد بن احمد ابن عزم تمیمی (816 -891ق/1413-1486م)، تاریخنگار مالکی مذهب. وی در تونس زاده شد و در همانجا طبق مرسوم زمان به کسب دانش پرداخت. از جزئیات زندگی او آگاهی روشنی در دست نیست. در میان مورخان و نویسندگان همزمان با ابن عزم، تنها سخاوی که با وی دوستی داشته، شرح حال نسبتاً مشروحی از او به دست داده است. براساس گفتار او، ابن عزم در آغاز تحصیل، کتابهای متداول درسی چون شاطبیه را فراگرفت و قرآن کریم را با قرائت چندتن، از جمله برادرش، نزد استادان وقت آموخت و آن را حفظ کرد. در 837ق/ 1434م به اسکندریه رفت و در آنجا به تکمیل دانش پرداخت و از محضر دانشمندانی چون عمر بَسلفونی و دیگران بهره برد. در همین سال به قاهره رفت و تا اواخر 839ق در آنجا بماند. آنگاه از راه دریا رهسپار مکه شد و پس از گزاردن مناسک حج، در مدینه اقامت گزید. در این شهر از جمال کازرونی استماع کرد، لیکن در مدینه نیز نماند و بار دیگر به قاهره و از آنجا به مکه بازگشت. در 849ق به شام رفت و پس از آنکه بیت المقدس را زیارت کرد در مکه اقامت گزید و از مشایخ و نیز از دانشمندانی که به آن شهر میآمدند استماع کرد. او در سفرهایش از رهگذر صحافی و خرید و فروش کتاب زندگی میکرد (8/255). ابن عزم در مکه با شمسالدین سخاوی آشنا شد و در کنار وی در درس بعضی از استادان برجستهٔ آنجا شرکت جست. سخاوی خود میگوید که رسالهٔ قشیریه را از ابن عزم شنیده است. وی سرانجام به تصوف روی آورد و آثار ابن عربی را بارها خواند و پیوسته به اقوال او استناد میکرد و کتابهای او را در اختیار اهل تصوّف قرار میداد. ابن عزم در اواخر عمر به تنگدستی افتاد و سرانجام در مکه درگذشت (همو، 8/255-256). ابن عزم خط نسخ را نسبتاً زیبا مینوشت و زرکلی نمونهای از آن را در کتاب خود آورده است (6/315). به ابن عزم چند تألیف نسبت دادهاند که هیچ یک از آنها تا کنون به طبع نرسیده است. اثر برجستهٔ او دستور الاعلام بمعارف الاعلام است که تراجم دانشمندان مشهور به اختصار در آن بیان شده است. از این کتاب چند نسخهٔ خطی در کتابخانههای مختلف جهان مضبوط است (عبدالبدیع، 2(1)/132؛ سید، 2(3)/148؛ بانکیپور، ؛ X11/12-13 الفهرس التمهیدی للمخطوطات المصورهٔ، 389). این کتاب در 5 بخش مرتب گردیده، بخش اول شرح حال شُهرگان به نام، بخش دوم شهرگان به کنیه، بخش سوم شهرگان به نسب یا سبب یا لقب، بخش چهارم شهرگان به «ابن...» و پنجم در احوال کسانی که به نام صاحب فلان کتاب شهرت یافتهاند ( بانکیپور، همانجا؛ حاجی خلیفه، 1/753؛ آلوارت، .(IX/349-350 پیش نویس این کتاب را قطبالدین محمد بن احمد مکی نهروانی تهذیب کرد و مطالبی بر آن افزود. برخی دیگر چون ابراهیم بن سلیمان جینینی دمشقی نیز به تکمیل این کتاب پرداختند و زندگی نامههای افراد بسیاری را بر آن افزودند (سید، 2(2)/61؛ نیز نک: حاجی خلیفه، همانجا). بروکلمان II/222) اثر دیگری به نام « المنهل العذب فی شرح اسماء الرب » به استناد فهرست خدیویه (2/233) به او نسبت داده، لیکن در فهرست یاد شده این کتاب از شمسالدین محمد بن ابراهیم مشهور به خطیب وزیری (د 891ق/ 1486م) دانسته شده است. اشتباه بروکلمان را زرکلی (همانجا) و کحاله (11/90) نیز تکرار کردهاند. از کتاب دیگر او به نام تذکرهٔ الناسی فی ربع الا¸سی فقط بروکلمان یاد کرده II/223) )، GAL,S, ولی مأخذ او در نقل این استناد معلوم نیست.