آسیابی‌ آبی‌ در‌ دل‌ کویر

در گوشه و کنار ایران، آسیاب‌های فراوانی از دوره‌های مختلف تاریخی به جا مانده است که برخی از آنها به وسیله نیروی حیوانات کار می‌کردند و برخی مانند آسیاب‌های بادی نشتیفان در …

در گوشه و کنار ایران، آسیاب‌های فراوانی از دوره‌های مختلف تاریخی به جا مانده است که برخی از آنها به وسیله نیروی حیوانات کار می‌کردند و برخی مانند آسیاب‌های بادی نشتیفان در خراسان با نیروی باد به حرکت می‌افتادند و برخی نیز با نیروی آب، اما این موضوع که در دل کویری خشک و بی‌آب آسیابی ساخته شده باشد که نیروی محرکه آن آب باشد، امری شگفت‌انگیز به شمار می‌رود.
اگر می‌خواهید تنها آسیاب آبی جهان در دل کویر را ببینید باید کوله بار سفر را به استان یزد و کویر مرکزی ایران ببندید و از آسیاب آبی اشکذر دیدن کنید.
این آسیاب در حاشیه غربی کویر یزد و در ضلع جنوب شرقی در ۲۰ کیلومتری شهر یزد در امتداد مسیر جاده اصلی رستاق که اشکذر را به بندر آباد و روستاهای مجاور متصل می‌کند، واقع شده است.
وقتی به این منطقه رسیدید انتظار دیدن یک رود و آسیابی با پره‌های بزرگ نداشته باشید. در حقیقت شما روی سطح زمین هیچ چیزی نمی‌بینید؛ چراکه کل مجموعه آسیاب در زیر زمین قرار گرفته است و آب مورد نیاز این آسیاب آبی به وسیله قنات و آب جاری شده در آن تامین می‌شود.
این موضوع خود به تنهایی شگفتی دیدن این مجموعه را برای هر گردشگری دوچندان می‌کند. در حقیقت تنها چیزی که شما از ساختمان این آسیاب روی سطح زمین مشاهده می‌کنید یک دروازه طاقدار آجری است که شما را به عمق زیرین کویر هدایت می‌کند. مجموعه اصلی آسیاب در عمق هفت متری زمین احداث شده که برای رسیدن به آن باید از دالانی شیبدار بگذرید.
راه ورود به صحن اصلی ۵۶ متر طول و ۱۰‌/‌۴ متر عرض دارد. جالب‌ترین نکته در مورد این بنا، اختلاف دمای داخل آسیاب با فضای داغ و گرم بیرون آن است.
این آسیاب در زمان سیدرکن‌الدین قاضی، متوفی در ۷۳۲ هجری قمری ساخته شده، ولی از هویت و قدمت اولیه این آسیاب هیچ گونه اظهارنظر دقیق همراه با اسناد و مدارک مستدل موجود نیست.
در صفحه ۱۴۰ کتاب آثار تاریخی یزد در مورد آسیاب آبی اشکذر آمده است:
«این آسیاب از عجایب قابل دیدن در منطقه رستاق و یکی از بزرگ‌ترین آسیاب‌های ایران است که متاسفانه به علت خشک شدن قنات همت‌آباد از کار افتاده و به کلی متروک شده است. آسیاب مذکور در عصر آبادانی یعنی تا چند سال قبل یگانه آسیاب منطقه میبد تا اشکذر بوده است و ساعتی سی و پنج من، آرد از زیر سنگ‌های پرقدرت آن به دست می‌آوردند.»