زنبق

زنبق با نام علمی‎ florentine ‎‏ ‏Iris‏ گیاهی است چند ساله و دارای ساقه راست به ارتفاع ۳۰ تا ۷۰ سانتی متر که بیشتر به علت گل‌های زیبایی که دارد در باغچه‌ها کاشته می‌شود و از طریق ریزوم خزنده …

زنبق با نام علمی‎ florentine ‎‏ ‏Iris‏ گیاهی است چند ساله و دارای ساقه راست به ارتفاع ۳۰ تا ۷۰ سانتی متر که بیشتر به علت گل‌های زیبایی که دارد در باغچه‌ها کاشته می‌شود و از طریق ریزوم خزنده و ضخیم خود نیز که رنگ سفید و بوی بنفشه دارد، تکثیر می‌شود. از ویژگی‌های آن داشتن برگ‌هایی به رنگ سبز مات و گل‌های آن درشت، سفید رنگ و معطر است. گونه‌های مختلفی از آن در آسیا و اروپا پراکندگی دارند که همه دارای اثر درمانی هستند. برای مصارف درمانی، در ماه مرداد ریزوم‌های آن را از زمین خارج و ریشه‌های آنها را قطع می‌کنند و قسمت‌های خارجی آن را می‌تراشند سپس با استفاده از گرمای خورشید یا اجاق‌های مخصوص خشک می‌کنند و به مصارف می‌رسانند.‏
ریزوم خشک شده زنبق به صورت قطعاتی به اندازه ۵ تا ۱۲ سانتی‌متر و به عرض ۲ تا ۳ سانتی متر و قطر ۵/۱ سانتی‌متر و این در حالی است که قطر ریزوم‌ها یکسان نیست، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این قطعات سطح ناصاف و برجسته داشته و به رنگ سفید با بوی ملایم و مطبوع شبیه بوی بنفشه و طعم نشاسته‌ای کمی تند دارند.‏
ریزوم تازه زنبق به مقدار کم اثر مدر، خلط‌آور و دفع کرم دارد. اما به مقدار زیاد آن مسهلی قوی و قی آور است به طوری که موجب تحریک دستگاه گوارشی، درد شدید در روده، استفراغ و دفع زیاد مدفوع را ایجاد می‌کند. از مصرف مقادیر کم و مناسب ریزوم این گیاه نتایج رضایت بخشی در درمان خیز عمومی، استسقاء و سایر اشکال آب آوردن نسوج به دست می‌آید. برای این کار شیره تازه ریزوم را به مقدار ۱۰ الی ۳۰ گرم به طور ساده یا مخلوط با عسل یا آب رازیانه یا حتی شربت بنفشه، کربنات پتاسیم، دم کرده گل ختمی و گاهی در آب جوجه به منظور کاهش دادن اثر مسهلی قوی آن به کار می‌برند. استفاده از گرد ریزوم زنبق به طور محسوس اثر درمانی کمتری ظاهر می‌کند در حالی که از آن نیز در درمان آسم‌های مرطوب، سیاه سرفه، نزله مزمن ریه، گریپ‌های مداوم و غیره استفاده می‌کنند و نتایج خوبی نیز به دست می‌آید. ‏
گرد خشک شده ریزوم زنبق عطسه‌آور است و ترشحات آب دهان را افزایش می‌دهد. از این بابت در فرمول بعضی از گردهای دندان از آن استفاده می‌کنند. ضماد گرم برگ‌های تازه زنبق برای رفع تومورها، سوختگی‌ها، بواسیر و سودا، بر روی عضو مؤثر است.‏
از اسانس ریزوم زنبق در عطر سازی استفاده می‌شود. اما چون ریزوم تازه زنبق دارای بو و طعم نا مطبوعی است از این جهت اسانس‌گیری از ریزوم‌های خشکی که یک سال از جمع‌آوری آنها گذشته باشد و بوی مطبوع و ملایم بنفشه به خود گرفته صورت می‌گیرد. از این اسانس در روغن‌های خوراکی سالاد نیز استفاده می‌کنند. ‏
گیاه زنبق در نواحی شمالی ایران، گرگان، بوستان‌های قزوین و در لرستان و کرمان می‌روید. همچنین در این مناطق هم پرورش داده می‌شود. در غرب ایران، در نواحی قصر شیرین و نواحی شمالی ایران به ویژه در کنار جاده رشت به قزوین می‌روید. ‏