دروغ؛ برهم زننده همبستگی اجتماعی

یکی از رذایل اخلاقی که به گناه کبیره بودنش تصریح شده دروغ گفتن است. دروغگویی و کذب باعث ار بین رفتن آرامش و صلح بین مسلمانان شده و وحدت و همبستگی آنان را از بین می برد. دروغ ایمان …

یکی از رذایل اخلاقی که به گناه کبیره بودنش تصریح شده دروغ گفتن است. دروغگویی و کذب باعث ار بین رفتن آرامش و صلح بین مسلمانان شده و وحدت و همبستگی آنان را از بین می برد. دروغ ایمان و اعتقاد واقعی انسان را از بین می برد. از حضرت علی (ع) است که فرمود: نمی چشد بنده‌ای طعم ایمان را مگر اینکه انواع دروغ را ترک نماید.
علاوه بر آن دروغ منشأ همه بدی ها و زشتی ها است و از بزرگترین رذایل اخلاقی محسوب می شود. چنان که از حضرت امام حسن عسکری (ع) مروی است که تمام بدی ها در حجره ای است مقفل و کلید گشودن آن دروغ است.
در کبیره بودن گناه ناشی از دروغ، شیخ انصاری می فرماید: دروغ گفتن حرام است به حکم قطعی بشری و جمیع ادیان آسمانی و در شرع مقدس اسلام حرمت آن به ادله اربعه (کتاب، اجماع، سنت و عقل) ثابت است و کبیره بودنش از قرآن و احادیث استفاده می گردد.
خداوند در سوره زمر آیه ۵ فرموده است: «انّ الله لا یهدی من هو کاذبٌ کفّارٌ». دروغ سبب خذلان الهی است و خداوند دروغگو را هدایت نمی فرماید. مردی از رسول خدا (ص) پرسید چه عملی سبب دخول در آتش است؟ حضرت فرمود: دروغ، زیرا دروغ سبب فجور و فجور سبب کفر و کفر سبب دخول در آتش است. دروغ کلید خانه ای است که همه خباثت در آن است.
در بعضی موارد توریه نیز دروغ و کذب به حساب می آید. توریه، گفتن سخنی است که دارای دو معنی است.
یکی معنی راست و مطابق با واقع و معنی دیگری دروغ است و گوینده معنی درست آن را قصد می کند و مخاطب معنی دروغ آن می فهمد، اگر مصلحتی باشد و یا دفع مفسده‌ای کند، توریه جایز است والا درست نیست و گاه کذب است و حرام.
در بعضی موارد خاص دروغ جایز است، در جایی که ضرر مالی یا جانی یا آبرویی متوجه خودش یا افراد دیگری از مسلمین بشود و به سبب دروغ گفتن دفع آن ضرر بشود جایز است و اگر لازم شود قسم خوردن هم مانعی ندارد، بلکه در بعضی از موارد ضرر فاحش مانند ضرر جانی یک نفر مومن در کار باشد واجب است.
مثل اینکه اگر ظالمی بخواهد مسلمانی را بگیرد و بکشد و آبروی او را بریزد و از شما محلش را می پرسد اگر شما بروز دهید مرتکب حرام شده اید و واجب است انکار نمایید و اگر لازم باشد قسم یاد کنید که محلش را نمی دانید.
حضرت صادق (ع) فرمود: قسم دروغی که کفاره ندارد، بلکه برای صاحبش اجر و ثواب ثبت می شود، قسمی است که برای خلاصی جان یا مال مسلمانی از شر ظالمی مانند دزد و غیره یاد شود.
دوم از مواردی که دروغ گفتن جایز است در مورد اصلاح است، یعنی هر گاه بین دو نفر مسلمان مخاصمه و نزاع و جدال باشد و راه اصلاح بین ایشان منحصر به دروغ گفتن باشد جایز می شود، یا اینکه سبب دروغ از پیدا شدن کینه و دشمنی بین دو نفر مسلمان جلوگیری می شود مانند اینکه بین زن و شوهری بی مهری پیدا شده و ممکن است کار به جدایی بکشد لازم است با گفتن کلماتی بین آن دو صفا و محبت ایجاد شود و محبت آنهار ا نسبت به هم زیاد کنی.
در وصیت حضرت رسول اکرم (ص) به حضرت علی (ع) آمده است به درستی که خداوند دوست می دارد دروغی را که برای اصلاح و صلاح گفته شود و دشمن می دارد سخن راستی که موجب فساد شود.
و البته در غیر این موارد به هیچ وجه و درهیچ مورد نباید دروغ گفت که مسلماً مورد غضب و خشم الهی است و جای دروغگو در آتش جهنم است.

سید علی مرتضوی