ستیز با دین و دیانت با ابزار سیاست

یکی از ویژگی های حکومت پهلوی مخالفت و عناد شدید با دین و دیانت در کلیه ابعاد آن و در تمام سطوح جامعه بود. در این دوره حاکمیت از طرق مختلف و با شیوه های گوناگون تمام تلاش خود را به …

یکی از ویژگی های حکومت پهلوی مخالفت و عناد شدید با دین و دیانت در کلیه ابعاد آن و در تمام سطوح جامعه بود. در این دوره حاکمیت از طرق مختلف و با شیوه های گوناگون تمام تلاش خود را به کار گرفت تا مظاهر دینی و هر آنچه نشانی از دین و دیانت را در خود داشت به شدت نکوهش شده و به هر نحو ممکن از اشاعه آن جلوگیری گردد. در این میان دوران شانزده ساله حکومت رضا شاه، مملو از اقدامات، فعالیت ها و سیاست هایی بود که از سوی دولت در جهت مبارزه با دین اسلام و مذهب تشیع به منصه ظهور می رسید.
اقدامات دین ستیزانه رضا شاه متعدد و گونه گون است که در این مقال به دو مورد از آنها یعنی محدودیت و ممنوعیت انجام مراسم ها و مناسک مذهبی و به طور مشخص برپایی مراسم های سوگواری و عزاداری برای ائمه علیهم السلام و نیز تحدید و تخریب مراکز و حوزه‌های علوم دینی اشاره می‌شود.
یکی از مهم ترین اقدامات رژیم رضا شاه در مخالفت با انجام شعائر مذهبی، ایجاد ممنوعیت و محدودیت برای مراسم های سوگواری و مذهبی بود. این رویکرد رژیم در راستای این سیاست انجام می گرفت که مردم را به سمت خوشی های کاذب و تفریحات ناسالم سوق دهد و از آنچه بر سر ملت و مملکت می آید منحرف سازد. در این راستا دولت هزینه های هنگفتی را صرف تبلیغات برای حذف فرهنگ استغاثه و تضرع به آستان ائمه معصومین (ع) صرف کرد. مخالفان
سنت های عزاداری به بهانه اینکه فلسفه عزاداری ها بویژه عزاداری و گریه برای امام حسین (ع) برای مردم روشن نیست و یا اینکه در منابر برخی اخبار و روایات ناصحیح را اشاعه داده می شود، به انتقاد از سنت های عزاداری پرداخته و به جای تلاش برای زدودن زواید به طور کلی با برپایی مراسم های عزاداری مخالفت می کردند.
علاوه بر ایجاد محدودیت و ممنوعیت های شدید برای مراسم سوگواری برای ائمه علی الخصوص ممانعت از برگزاری مراسم های سینه زنی، زنجیر زنی و بویژه تعزیه خوانی برای امام حسین (ع)، محدودیت های فراوانی هم برای مجالس ترحیم در نظر گرفته شد. دلیل این محدویت ها نیز ریشه در محدودیت های مذکور داشت توضیح اینکه در این مراسمات نیز گریزی به مصیبت سالار شهیدان و ذکر مناقب اهل بیت زده می شد. از این رو برای برگزاری این مراسم ها نیز قوانینی مقرر گردید. ‏
پیرو چنین رویکردی در بخشنامه ای که به تاریخ ۲۴‌خرداد ۱۳۱۴ از سوی اداره تشریفات سلطنتی منتشر شد مقرر گردید؛ مراسم های ترحیم می بایست در مساجد معینی که از سوی بلدیه مشخص می شود انجام بگیرد. نوع و شیوه برگزاری مراسم در قالب خاصی که از طرف دولت اعلام گردیده بود برگزار شود. زمان برگزاری مراسم با هماهنگی و مجوز بلدیه تعیین شود. خلاصه اینکه تمامی آداب و سنن معمول در خصوص برگزاری مراسم ترحیم و تعزیه که ریشه در فرهنگ و تاریخ جامعه ایرانی داشت ترک و آنچه از سوی دولت تکلیف شده بود جای آن را بگیرد.
از دیگر سیاست های رژیم رضا شاه که به طور مستقیم بر ضد مذهب و روحانیت به اجرا در آمد تخریب و یا تبدیل مدارس علمیه و دینییه بود. امام خمینی در خصوص این سیاست رژیم با اشاره به اوضاع آن روز ایران می نویسند: "تبلیغات روحانی در آن بیست سال که ممکن نبود انجام بگیرد، مجالس تبلیغ آنها حکم تریاک و قاچاق یا بدتر از آن را پیدا کرده بود، مدارس علمی را که سر چشمه این منظور بود در تمام کشور از آنها گرفته یا بستند و یا مرکز فحشای مشتی جوان تازه رس قرار دادند، مدرسه مروی را که از آن هزاران عالم روحانی بیرون آمده بود جایگاه مشتی ارامنه کردند. مدرسه سپهسالار را به مشتی جوان ها که با نام مدرسه موقوفات آن را برای پشت میز نشستن تربیت می شد واگذار کردند." به این ترتیب بسیاری از مدارس قدیمی در تهران و شهرستان ها رو به ویرانی نهاد و به خرابه یا محلی برای تجمع گدایان تبدیل شد که از این میان می توان به مدرسه معصومیه (مرکز حوزه علمیه کرمان) اشاره کرد.

علی محققی