شیوه ترور و آرامگاه خواجه

کاردانی و کفایت خواجه نظام الملک اغلب امرا و وزرا را با او دشمن ساخت; چنان که تاج الملک یکی از وزرای سلجوقی با همکاری ترکان خاتون (همسر ملکشاه سلجوقی) به تدریج با سعایت و کوشش فراوان …

کاردانی و کفایت خواجه نظام الملک اغلب امرا و وزرا را با او دشمن ساخت; چنان که تاج الملک یکی از وزرای سلجوقی با همکاری ترکان خاتون (همسر ملکشاه سلجوقی) به تدریج با سعایت و کوشش فراوان با همراهی دیگر امرای بددل، خواجه نظام الملک را نزد شاه بدنام کردند تا خواجه سرانجام به دست یکی از فداییان فرقه اسماعیلیه با ضربت خنجری به قتل رسید. کتاب تجارب السلف درباره شیوه کشتن نظام الملک چنین می نویسد: "آنگاه که سلطان از اصفهان به بغداد رفت و خواجه در بروجرد که از شهرهای کوچک لر است (اقامت داشت) شخصی در لباس صوفیان پیش آمد و قصه ای (چیزی) به دست خواجه داد چون (خواجه) قصه بستد آن شخص کاردی بر خواجه زد و آن جهان فضائل و مکارم را از پیش برداشت. خروش در لشگرگاه افتاد و مردم به هم بر آمدند (چنانکه) سلطان سوار شد و مردم را ساکت گردانید. این واقعه در رمضان سنه خمس و ثماتین و اربعمائه بود و در آن وقت خواجه ۷۷ سال داشت و غلامان و متعلقان خواجه شخص او را به اصفهان بردند در محله (کران) در موضعی که جوی آب بزرگ در میان آن مقام می رود به غایت نزه و خوش دفن کردند و آن مقام را اهل اصفهان تربت نظام گویند." (گنجینه آثار تاریخی اصفهان، نوشته لطف الله هنرفر، برگ ۲۰۵)
آرامگاه خواجه نظام الملک که هم اکنون در محله احمدآباد اصفهان به دارالبطیخ معروف است، داخل بنای کوچکی شامل یک ایوان و حیاط قرار دارد که از ساختمان یکی از مدارس نظامیه آن زمان بر جای مانده است. سنگ قبر خواجه نظام الملک توسی از جنس مرمر به طول دو متر و عرض ۴۵ سانتیمتر است که در دوران متاخرتر به جای سنگ نفیسی که در دوران صفوی یا قاجار به سرقت رفته است، بر روی مدفن وی نصب کرده اند. این سنگ قبر قرمزرنگ که نقش گلدان به عنوان آرامگاه ابدی و درخت سرو لوزی شکل که نماد جاودانگی حیات و زندگی پس از مرگ است، به شکل بسیار زیبایی بر آن حجاری شده دارای کتیبه هایی از ادعیه و آیات قرآنی نظیر آیت الکرسی و معرفی نام صاحب قبر نیز است که به توضیح آن می پردازیم:
در قسمت فوقانی سنگ قبر خواجه به خط ثلث برجسته چنین نوشته شده است:"و قال الله تعالی قل یا عبادی الذین اسر قوا علی انفسهم لا تقنطوا من رحمه الله ان الله یغفر الذنوب جمیعا انه هو الغفور الرحیم" و در قسمت میانی سنگ نیز این خطوط نقش گشته "لا اله الا الله محمد رسول الله علی ولی الله" در حاشیه اطراف این سنگ هم به خط ثلث برجسته آیت الکرسی نوشته شده و بعد از آن آیات ذیل حجاری شده است: "و قوله تعالی شهد الله انه لا اله الا هو و الملائکه و اولوالعلم قائما بالقسط لا اله الا هو العزیز الحکیم. ان الذین عند الله الاسلام. قل اللهم مالک الملک توتی الملک من کل شیئی قدیر و قوله فسیکفیکهم الله و هو السمیع العلیم." بر جبهه فوقانی سنگ مزار نظامالملک نیز این عبارات به خط ثلث برجسته قرائت می شود: "واصل گشت به جوار مرحمت و غفران و فایز شد به غرفات جنان و روضه رضوان حضرت مغفرت ماب قیام بصفت رحمه دیان ... المفاخر و افتخار الاکابر و اعاظم. الوزرا» ... خواجه ... الملک ..."
البته بنا بر اعتقاد صاحب کتاب (مجمل التواریخ القصص) به جز آرامگاه خواجه نظام الملک توسی، مدفن ملکشاه سلجوقی، همسرش ترکان خاتون، بر کیارق یکی دیگر از سلاطین سلجوقی و سلطان محمد و سلطان محمود فرزندش نیز در این مکان قرار دارد.

نویسنده : مهدی فقیهی