نگاهی به کتاب های نظری سینما و تلویزیون

یکی از اصلی ترین منابع کسب آگاهی برای علاقه مندان حوزه های سینما و تلویزیون، کتاب هایی هستند که مباحث نظری در باب موضوعات مختلف این حوزه ها مطرح می کنند. راهنماهای فیلمنامه …

یکی از اصلی ترین منابع کسب آگاهی برای علاقه مندان حوزه های سینما و تلویزیون، کتاب هایی هستند که مباحث نظری در باب موضوعات مختلف این حوزه ها مطرح می کنند. راهنماهای فیلمنامه نویسی، مبانی سواد بصری و تئوری های هنرهای نمایشی از اصلی ترین موضوعات این دسته کتاب ها هستند. در این مجموعه نوشتارها می خواهیم به چند نمونه از انواع این کتاب ها بپردازیم. نمونه هایی که به فارسی ترجمه شده اند و در ایران مورد استقبال علاقه مندان و اهل فن قرار گرفته اند.
فیلمنامه نویسی برای سینما و تلویزیون ( ۲ جلد) نوشته آلن آرمر ترجمه عباس اکبری انتشارات سوره مهر
آلن آرمر در این کتاب دو جلدی در ۱۲ فصل به مسائل اساسی فیلمنامه نویسی برای سینما و تلویزیون می پردازد. کتاب را عباس اکبری ترجمه کرده؛ کسی که در ایران به عنوان یک نشان تجاری (Brand) معتبر در ترجمه متون فیلمنامه نویسی شناخته شده است. اکبری در ابتدا با ترجمه آثار «سید فیلد» در فیلمنامه نویسی شناخته شد و در سال های بعد به ترجمه کتاب های دیگر استادان فیلمنامه نویسی پرداخت. در جلد اول کتاب، نویسنده به مبانی و مقدمات فیلمنامه نویسی و آشنایی با اصول اولیه این فن می پردازد. در مقدمه بحث، نویسنده مفاهیم مقدماتی فیلمنامه همچون صحنه و سکانس و پرده و سیناپس را تعریف می کند. جلد اول که شامل ۶ فصل است با طرح مبحث فکر اولیه و پروراندن ایده اولیه فیلمنامه شروع می شود. نویسنده توضیح می دهد که چگونه باید تشخیص داد فکر اولیه برای تماشاگر هیجان انگیز است و می تواند او را تحریک کند. او معتقد است که پرداخت خوب یک ایده اولیه، سنگ بنای یک فیلمنامه درست و اصولی است. قهرمان و ضد قهرمان مبحث دیگری است که در بخش بعدی مطرح می شود. تعریف قهرمان داستان و ضد قهرمان و رابطه آنها با تماشاگر ارائه می شود. این که آیا تماشاگر می تواند به طور عاطفی درگیر قهرمان شود و عمیقاً با او همذات پنداری کند. آلن آرمر توضیح می دهد که قهرمان باید هدف با ارزشی داشته باشد و ضد قهرمان باید تلاش کند قهرمان را از دستیابی به هدف باز دارد. نویسنده در فصلی دیگر ساختار سه پرده ای فیلمنامه را که در این سال ها بسیار جا افتاده، تشریح می کند. این که معرفی شخصیت ها باید در پرده اول صورت بگیرد و خلق کشمکش و گره افکنی و نقطه عطف و باقی عناصر فیلمنامه در پرده های دوم و سوم پیش بینی می شوند. جلد دوم کتاب که از فصل هفتم شروع می شود در ابتدا به شخصیت های فیلمنامه می پردازد.
خلق شخصیت های چند بعدی، کنش و گفتگوی شخصیت ها، واکنش دیگران و رشد شخصیت از موضوعاتی هستند که در این فصل به آنها پرداخته می شود. در فصل بعد شکل فیلمنامه مورد بررسی قرار می گیرد. یادگیری زبان فیلمنامه، زاویه های دوربین، توضیح صحنه، گفتگوها و اصطلاحات فیلمنامه و تمهیدات انتقال صحنه به طور مشروح مطرح می شوند. در ادامه کتاب، نویسنده بخشی را به «نویسنده در مقام کارگردان» اختصاص می دهد. این که نویسنده فیلمنامه چگونه باید کنش شخصیت ها و میزانسن و کارکردهای دوربین را در متن خود منعکس کند. فصل دهم کتاب به اقتباس اختصاص دارد. به زعم نویسنده ، مبانی درام و توجه به ساختارهای ادبی و بهره گیری از جوهر رمان از مهم ترین مسائلی هستند که در اقتباس ادبی باید مورد توجه قرار بگیرند. «عناصر سرگرمی» عنوان فصل یازدهم کتاب است. در این فصل نویسنده به عوامل ایجاد جذابیت در فیلمنامه می پردازد و چند نمونه از عناصری را که به جذابیت فیلمنامه کمک می کند، مثال می آورد. رابطه زن و مرد، تقارن و توازن، طنز و غافلگیری، گفتگو، مشغولیت و زمینه پردازی از نمونه های ابزارهای خلق جذابیت هستند. در فصل آخر نویسنده به حرفه نویسندگی و واقعیت های بازار فیلمنامه می پردازد و راهکارهایی برای حرفه ای کار کردن ارائه می دهد. فروش فیلمنامه به تلویزیون، سریال های جدید تلویزیونی، فیلم تلویزیونی و فروش به سینما از مباحث این فصل هستند.
محافظت از کار خود و دانستن واقعیت های عملی بازار کار از دیگر نکاتی است که مورد توجه نویسنده قرار گرفته است. کتاب فیلمنامه نویسی برای سینما و تلویزیون در پایان هر فصل تمرین هایی برای فیلمنامه نویسان مبتدی دارد. این کتاب به خوبی می تواند به عنوان کتابی آموزشی مورد استفاده علاقه مندان قرار گیرد. در پایان کتاب، نویسنده ۲۰ پرسش مهم که در مورد هر فیلمنامه ای باید مطرح کرد را به عنوان ضمیمه کتاب می آورد. این پرسش ها به عنوان یک فهرست کنترل به شمار می روند که می توانند خواننده را در پیدا کردن بخش های مسئله دار فکر اولیه، خلاصه داستان و دیگر عناصر مهم فیلمنامه و رفع ایراد آنها یاری دهند.

سید حسام فروزان