اِبْنِ عات، ابوعمر، احمد بن هارون بن احمد جعفر بن عات نَفْزی (542 -609ق/1147-1212م)، فقیه مالکی، محدث، ادیب و مورخ اندلسی. او در روز جمعه 5 شوال در نَفْزَه از شهرهای اندلس متولد شد. مقدمات علوم را نزد پدر و اساتید دیگر آموخت. در جوانی به مصر رفت و پس از آن حج گزارد، در مکه نزد استادانی حدیث آموخت و از چند تن از آنان اجازهٔ روایت گرفت و در فقه و حدیث و ادب و تاریخ به درجهای رفیع رسید. وی در پایان عمر برای جهاد به زادگاه خویش بازگشت و در جنگ میان مسیحیان و مسلمانان در اندلس که به «واقعهٔ عقاب» معروف است، ناپدید شد (ابن ابار، 1/101-102). معلمان او افزون بر پدرش، ابوالحسن بن محمد بن هذیل، ابوعبدالله ابن سَعاده، ابوبکر ابن بَیْبَش، ابوعبدالله ابن عبدالرحیم، ابوالحسن ابن عبدالعزیز حافظ، ابوطاهر سلفی، ابوعبدالله ابن حَضْرمی، ابوطاهر عوف و ابوطاهر ابن عثمانی بودهاند. بسیاری از شیوخ محدثان از او حدیث نقل کردهاند، مانند احمد بن محمد وهب بکری از اهالی شاطبه (همو، 1/124)، ابوالحسن ابن قطان، ابوالحسن صاعد، ابوالخطاب ابن واحب، ابوالعباس ابن سید الناس، ابومحمد عبدالرحمان بن برطلهٔ، ابوبکر ابن مسدی و جمعی دیگراز بزرگان محدثان (ابن فرحون، 59 -60). وی در سلامت نفس و گفتار نیکو و حسن روایت و درایت، زبانزد خاص و عام بود (ابن فرحون، همانجا). ابن عات مردی زاهد و متعبد بود، خرمای خشکیده میخورد و لباس خشن میپوشید. وی نثری پخته و روان داشت و شعر نیکو میگفت (ابن فرحون، 60)، حافظ احادیث بسیار بود و متن کامل آنها را با ذکر سلسله روات نقل میکرد (ابن ابار، 10/101). آثار: 1. طرر ابی هارون (در فقه). نسخهای از این کتاب به شمارهٔ 1515 در کتابخانهٔ عمومی رباط موجود است (علوش، 2(1)/297)؛ 2. النُزههٔ فی التعریف بشیوخ الوجههٔ، در ترجمهٔ احوال استادان و مشایخ خود و برخی از صالحان آن روزگار؛ 3. ریحانهٔ النفس و راحهٔ الانفس فی ذکر شیوخ الاندلس. یا ریحانهٔ التنفس و راحهٔ الانفس فی ذکر شیوخ الاندلس (سخاوی، 251؛ مقری، 2/601). طبق گفتهٔ عمر فروخ ابن عات کتابی در ذکر قاضیان شهر خودش شاطبه (و کتابی دیگر؟) در احوال قاضیان اندلس پرداخته بوده است.