کاروانسراى خرانق


کاروانسرا آجرى است و در چهار بدنهٔ آن به قرينه پنج صفه (ايوان) احداث که صفهٔ مياني، شاه‌نشين و بزرگتر و در طرفين آن دو صفهٔ کوچکتر قرار گرفته است.


در هر چهار زاويهٔ بنا، چهار مدخل وجود دارد که مدخل شمال غربى و جنوب شرقى به فضايى مسقف با پوشش گنبدى و مدخل شمال شرقى به فضايى روباز راه مى‌يابد.


هر يک از اين فضاها در فصول مختلف داراى کاربردهاى متفاوت از جمله انبار علوفه و آذوقه بود.در داخل هر يک صفه‌هاى بدنه بنا (به استثناى شاه‌نشين) اتاقى احداث شده است. در قسمت بيرونى بنا و به منظور جلوگيرى از رانش پايه‌ها، در قسمت غربى ده صفه -به استثناء صفهٔ مدخل کاروانسرا- در قسمت شمالى چهار پشت‌بند (پاپيل) احداث شده است.

رباط خرگوشى

اين کاروانسرا نزديک باتلاق گاوخوني در جادهٔ قديمى يزد-اصفهان قرار دارد. فاصلهٔ بين اين کاروانسرا و عقدا حدود شصت کيلومتر است. اين بنا ازت آثار دورهٔ شاه‌عباسى است. اين رباط تماماً از سنگ و آجر ساخته شده و ابعاد آن ۸۰٭۸۰ متر است.


اين رباط شامل صفه‌ها، حجره‌ها و اصطبل است. ديوارهٔ روى پشت‌بام، دو متر عرض دارد. سردر آن دو طبقه و طبقهٔ دوم شاه‌نشين است. در داخل رباط هجده صفه وجود دارد: صفه بزرگتر و صفهٔ ديگرى که در قسمت جنوبى قرار دارد، داراى محراب و نمازگاه است. در چهار گوشهٔ رباط، چهار مدخل براى ورود به طويله ديده مى‌شود و مخزن آب بصورت آب‌انبار در وسط رباط ساخته شده است.


از تزيينات بنا مى‌توان به کاربندى آجرى سردر ورودى و کتيبهٔ سنگى به خط على‌رضا عباسي خطاط معروف عصر شاه‌عباس اشاره کرد. اين کتيبه، روى پانزده قطعه سنگ سبز رنگ به طول هشت متر و عرض شصت سانتى‌‌متر و در سه ضلع مدخل نصب شده است.

رباط نو سريزد مهريز

رباط نو در روستاى سريزد شهرستان مهريز و در فاصلهٔ کمى از رباط خشتي قرار گرفته است. اهالى محل رباط آجرى را رباط نو و رباط خشتى را رباط کهنه مى‌نامند.


با توجه به سبک ساختمانى و نوع مصالح بکار رفته در بنا، مى‌توان اين کاروانسرا را مربوط به اواخر دورهٔ صفويه دانست. اين بنا ساختمانى آجرى است و داراى ورودى با سردر شاه‌نشين‌دار، حياطى نسبتاً کوچک و اصطبلى بزرگ و سرپوشيده در ضلع جنوبى حياط است.


اين رباط در مقايسه با ساير کاروانسراها و رباط‌هاى مشابه در سطح استان که صفه‌ها و اصطبل‌هايى در چهار طرف بنا دارند، اندکى متفاوت است و اصطبل آن در يک طرف بنا ساخته شده است. در چهار طرف حياط کاروانسرا، پنج صفه به قرينه ساخته شده است و در ضلع ورودى بنا در نماى بيرونى نيز، هفت صفه ديده مى‌شود. بام بنا آجرفرش و فرش کف حياط، از قلوه‌سنگ سفيدرنگ است.

رباط کهنهٔ سريزد

اين رباط در فاصلهٔ پنج کيلومترى شمال شهرستان مهريز واقع و به دورهٔ صفويه تعلق دارد. اين رباط از خشت خام و بر روى تپه‌هاى ماسه بادى ساخته شده است.



حياط داخلى رباط به اندازهٔ شصت سانتى‌متر، پايين‌تر از صفه‌ها و ساير قسمت‌ها است. قوس‌هاى بکار رفته در نماى داخل و خارج بنا، از نوع شاخ‌بزى است.