چشمه

چشمهٔ غربالبيز

اين چشمه از چشمه‌هاى باستانى منطقه است و آثار تاريخى متعدد مانند سفال، مفرغ، مجسمه و ... در اطراف آن بدست آمده است. اين چشمه از دامن کوه مذوار مى‌جوشد و در کتاب‌هاى تاريخى يزد از آن ياد شده است. اين چشمهٔ زيبا و تماشايى به‌ويژه در فصل بهار مشتاقان بسيارى را به ديدار خود مى‌کشاند و يکى از تفرجگاه‌هاى مردم يزد است.

آب‌هاى سطحى

آب‌ها زيرزمينى (قنات‌ها - چاه‌ها)

از روزگاران کهن آب‌هاى زيرزميني، يکى از منابع مهم مورد استفاده مردم يزد بوده است. سفرهٔ اصلى آب‌هاى زيرزمينى دشت يزد-اردکان که از جنوب فهرج تا شمال اردکان را در بر مى‌گيرد، بزرگترين و مهم‌ترين سفرهٔ زيرزمينى استان محسوب مى‌شود و آب‌ مورد مصرف کشاورزي، شرب و صنعت شهرستان‌هاى بزرگ يزد، ميبد، اردکان و توابع آن را تأمين مى‌کند.


بهره‌بردارى از اين سفره بصورت توأم از طريق قنوات و چاه‌هاى عميق صورت مى‌گيرد. عمق اين سفره زياد است. تاکنون دويست و پنجاه متر از آن از طريق حفارى مشخص شده و طول آن تا حدود چهارصد متر در محور اصلى دشت، برآورد شده است.


تعداد کاريزها يا قنات‌هاى داير شهرستان‌هاى يزد، ميبد، اردکان، صدوق و دشت‌هاى نيمه‌کوهستانى مهريز و تفت ۳۷۶ رشته با تخليهٔ سالانهٔ دويست و ده ميليون متر مکعب آب و تعداد قنوات کوهستانى آن بالغ بر ۳۷۰ رشته با تخليهٔ سالانهٔ حدود شش ميليون متر مکعب آب است. همچنين در اين استان حدود سه هزار حلقه چاه عميق و نيمه‌عميق مورد بهره‌بردارى قرار مى‌گيرد. از اين تعداد حدود هزار و هفتصد حلقه چاه عميق و هزار و سيصد حلقهٔ آن، نيمه‌عميق است.

قنات اهرستان (نهر شاه جوى)

در سى کيلومترى جنوب غربى شهر يزد، در دره‌اى به عرض تقريبى يک و نيم کيلومتر، شش رشته قنات به نام‌هاى وقف‌آباد، رئيس‌الدين، ميرزايي، روشن‌آباد، نهرخيلي وخواجه غياث حفر شده که عمق مادر چاه آنها بين ۲۸ تا ۶۸ متر متفاوت است. آب اين قنات‌ها به شهرستان يزد و آبادى‌هاى اهرستان، خيرآباد و عيش‌آباد مى‌رسد. آب اين قنات‌ها، در نزديکى روستاى اسلاميه به هم پيوسته و در يک کانال مشترک زيرزمينى به نام شاه‌جوي به سمت شهرستان تفت هدايت شده و پس از عبور از تفت به سمت شهرستان يزد جريان مى‌يابد و در باغ خان وارد يک مقسم مى‌شود. در گذشته اين قنات در مسير خود هفده آسياب آبى را مى‌چرخاند. قنات وقف‌آباد حدود هفتصد سال پيش توسط سيدرکن‌الدين يکى از علماى مشهور زمان، حفر شد. اين شش قنات همچنان فعالند.

قنات دولت‌آباد

اين قنات مانند باغ دولت‌آباد، از يادگارهاى محمدتقى خان يزدي است و در قرن يازدهم هـ.ق حفر شد.قنات دولت‌آباد مشتمل بر نُه رشته و به طول هفتاد کيلومتر بود. در حال حاضر، چهار رشتهٔ آن خشکيده و پنج رشتهٔ آن، به نام‌هاى باقرخان، تقى‌آباد، بغدادآباد، مهدى‌آباد و دولت‌آباد داير است. سرچشمهٔ اين قنات‌ها در جوار چشمهٔ عربالبيز شهرستان مهريز است. شاخهٔ باقرخان از چهل و پنج کيلومترى جنوب يزد در محلهٔ مذوار مهريز شروع مى‌شود و عمق مادر چاه آن سى متر است و در سنگ‌هاى جوش متراکم حفر شده است.

قنات غياث‌آباد پشت‌کوه

مظهر اين قنات در يک طرف کوه، و مزارع و باغات در سمت ديگر کوه قرار دارند و يک تونل زيرزمينى به طول سيصد و پنجاه تا چهارصد متر آب را به اين سوى کوه مى‌رساند. عمر قنات طبق سنگ‌نوشتهٔ دهانهٔ آن هزار سال و همچنان فعال است. از ويژگى‌هاى ديگر اين قنات نداشتن هيچ‌گونه ميلهٔ چاه در طول تونل است. بدين ترتيب انتقال سنگ‌ها و صخره‌ها در طول تونل چهارصد متري، آن هم در هزار سال پيش، کار دشوارى بوده و حفر آن، بايد در زمانى طولانى صورت گرفته باشد. اين قنات تا پنج سال پيش يک آسياب آبى را مى‌چرخاند.

قنات زارچ

سرچشمهٔ اين قنات در کوه‌هاى مهريز است. اين قنات پس از گذشتن از شهرستان يزد و مشروب کردن آن، وارد شهر زارچ مى‌شود. اين قنات يکى از قديمى‌ترين قنات‌هاى استان يزد است.


ديگر قنات‌هاى استان عبارتند از: قنات احمدآباد، قنات رحمت‌آباد، قنات شحنه، قنات صادق‌آباد، قنات صالح‌آباد، قنات قاسم‌آباد، قنات محمودآباد چاهوک، قنات محمودي، قنات نجف‌آباد، قنات نصرت‌آباد و قنات يعقوبي.