حمام پهنه
يکى از آثار قديمى و باارزش سمنان حمام پهنه است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. حمام در گوشهٔ شمال غربى تکيهٔ پهنه بين مسجد جامع و مسجد شاه و امامزاده يحيى قرار دارد. در سال ۸۵۶ هجرى قمرى در زمان سلطنت ابوالقاسم با برخان پادشاه تيمورى و به دستور وزير وى خواجه غياثالدين بهرام سمنانى ساخته شده است. امروز کتيبه يا سنگنوشتهاى در بنا وجود ندارد. ساختمان حمام از سه قسمت تشکيل شده که شامل رختکن يا سربينه است که داراى کاشىهاى فيروزهاى بسيار زيبائى است که تا چند سال قبل هنگام تعمير بر اثر عدم توجه روى آنها گچ ماليده و سفيد کردهاند.
در داخل گرمخانه بخشهاى متعددى وجود دارد که از آنها بهعنوان محل شستشو استفاده مىکنند. يکى از قسمتهاى جالب توجه حمام پهنه سردر زيبا و کاشيکارى آن مىباشد. با اينکه در انجام کاشيکارى به اندازهٔ کافى دقت نشده و فاصلهٔ بين کاشىها، نماى بدمنظرهٔ گچ و سيمان به چشم مىخورد باز هم از جذابيت قابل توجهى برخوردار است.
در طرفين در ورودى که از چوب، با گلميخهاى آهنى ساخته شده، دو نقش از يک افسر و فرماندهٔ قاجار با شمشير وجود دارد. در بالاى در ورودي، بر هشت قطعهٔ کاشى لاجوردى اشعارى به خط نستعليق خوانا و استادانه نوشته شده است. اشعار توسط مرحوم اسدالله منتخب اسادات پدر استاد حبيب يغمائى که در آن موقع در سمنان ساکن بوده سروده شده است. حمام از موقوفات مسجد جامع و در اختيار ادارهٔ اوقاف مىباشد.
حمام قلى
در کوچهٔ ملا قزوينى و بالاتر از بازار شيخ علاءالدوله حمام کهنه و قديمى معروف به حمام قلى واقع شده است. در اين حمام کتيبهاى که حاکى از انتساب تاريخ بناى اوليه باشد وجود ندارد. اما عدهاى ساختمان بنا را با بناى آبانبار قلى همزمان مىدانند که در اينصورت حمام را مىتوان از آثار قرن دهم بهشمار آورد. مرحوم اعتمادالسلطنه در کتاب خود حمام را يکى از دوازده حمام معروف آن زمان مىداند. درب ورودى حمام را راهروى باريک و هشتى کوچکى به رختکن حمام وصل ميکند. در ورودى قديم را بهعلت کهنگى با درب آهنى جديدى در سالهاى اخير تعويض کردهاند. حمام قلى شامل سه قسمت سربينه رختکن، گرمخانه و خزانه مىباشد.
نور داخل سربينه بهوسيلهٔ روزنهاى که در وسط سقف وجود دارد تأمين مىشود.
حمام ناسار
حمام ناسار در بازار عمومى شهر و در صد قدمى تکيهٔ ناسار واقع شده و نزديک به سه قرن قدمت دارد و يکى از بناهاى دوران صفويه بهشمار مىرود اين بنا در سال ۱۱۸۰ هجرى در زمان شاهعباس بهوسيلهٔ حاجىالحرمين آقا ملکى ساخته شده است. حمام داراى دو قسمت زنانه و مردانه مىباشد.
حمام نخست
حمام نخست در ابتداى بازار عمومى و در کنار خيابان نعيما قرار دارد که نسبت به ساير حمامهاى اين استان جديدتر است. اين حمام داراى سه بخش سربينه، گرمخانه و خزينه مىباشد. نزديک سه متر از کف خيابان مجاور پائين است. سردر اوليهٔ حمام داراى کاشىکارى و کتيبهاى از کاشى قرمز است که اين عبارت روى آن نوشته شده است گرمابه نخست سنهٔ ۱۳۴۹ هجرى قمري.
آبانبار قلى
در پنجاه قدمى حمام قلى آبانبار کهنه و قديمى وجود دارد که به آبانبار قلى معروف است. اين آبانبار که بناهاى قرن دهم هجرى است بهوسيلهٔ شخصى به نام حاجى فرج در سال ۹۲۱ هجرى شمسى احداث گرديده است. سردر آبانبار فاقد هرگونه تزئينات خاصى مىباشد. بر بالاى مدخل ورودى آبانبار لولهٔ سنگى مستطيلشکلى به چشم مىخورد که اشعارى بر روى آن نقر گرديده است.
آبانبار امامزاده علوى
روبهروى در ورودى بارگاه علويان آبانبار کهنه و نيمه ويرانى ديده مىشود که طبق نوشتهٔ صنيعالدوله بهوسيلهٔ اسماعيلخان سنگسرى برادر ذوالفقارخان حاکم جبار سمنان در زمان فتحعلىشاه قاجار ساخته شده است.
اين آبانبار فاقد کتيبه مىباشد ولى بر بالاى آن آثار يک فرورفتگى به چشم مىخورد که به احتمال قريب به يقين محل نصب کتيبهاى بوده است. بر بالاى منبع اصلى آب گنبد مخروطى با بادگير جهت خنک کردن آب ايجاد گرديده است.
آبانبار ناسار
يکى از مهمترين و عميقترين آبانبارهاى سمنان، آبانبار ناسار مىباشد که در دوران قاجار ساخته شده است. اين آبانبار داراى سردر بزرگى است که بر روى دو جرز مشتمل بر دو سپر آجرى استوار گرديده و بر بالاى مدخل ورودى آبانبار لوحهاى سنگين نصب شده که اشعارى بر روى آن نقر شده است.
آبانبار کهنهدژ
آبانبار کهنهدژ در محلهٔ ناسار بالا و در کوچهٔ کهنهدژ قرار دارد اين آبانبار داراى سردر آجرى و پشتبغلهاى آجرى با تزئينات هفت و هشت مىباشد که در سال ۱۳۲۵ هجرى قمرى بهوسيلهٔ شخصى بهنام حاجى ميرزا ملقب به دربان ساخته شده است. بر بالاى مدخل ورودى آبانبار لوحهاى به طول نيم متر و عرض ۳۰ وجود دارد که اشعارى بر آن منقور است.
آبانبار پاچنار
در مجاورت قلعهٔ کوچک پاچنار آبانبار آجرى نسبتاً کوچکى قرار دارد که به آبانبار پاچنار معروف مىباشد. اين آبانبار داراى سردر آجرى و پشتبغلهاى آجرى با تزئينات هفت و هشت است. بر بالاى سردر آبانبار کتيبهاى سنگى قرار دارد که اشعارى بدين مضمون بر آن نوشته شده است:
جوان مردى زآل پاک طه | به حاجى سيد هادى اوسما | |
نسحى طبغى که حاتم پيش وجودش | بدى چون قطرهاى در پيش دريا | |
۱۲۴۳ هجرى قمرى |
آبانبار صادقيه
در بيست قدمى درب جنوبى مسجد شاه و در کنار مدرسهاى به همين نام آبانبار صادقيه واقع شده که بناى آن مربوط به اوايل مشروطيت است. و به آبانبار صادقخان نيز معروف است. سردر اين آبانبار آجرى و فاقد تزئينات است. بر بالاى مدخل ورودى آبانبار محل کتيبهاى به چشم مىخورد که متأسفانه بدون لوح سنگى است.
آبانبار سرخه
آبانبار قديمى سرخه در يکى از کوچههاى بخش سرخه واقع شده که مدخل ورودى آن در داخل تکيهٔ مسجد و منبع بزرگ آن در کوچه قرار دارد.
بر بالاى منبع آب گنبد عظيم مخروطى وجود دارد که براساس معمارى سنتى خاص ناحيهٔ کويرى ساخته شده و دورتادور آن تا نوک گنبد پلههاى مدوّرى احداث گرديده است. بر بالاى گنبد بادگير کوچکى جهت عبور جريان هوا و خنک کردن آب به چشم مىخورد.
آبانبار توکلى
آبانبار توکلى که يکى از زيبائىهاى سمنان است سردرى آجرى دارد و در قسمت بالا و سرتاسر آن قطاربندى سادهاى که به کمک دو رج آجر که بهطور سهگوش قرار دادهاند زينت شده است.
بر بالاى منبع اصلى آب گنبدى مخروطى شکل بلند از آجر ساخته شده و دور تا دور آن پلههاى مدوّر احداث گرديده است. بر بالاى آن بادگير کوچکى جهت عبور جريان هوا و خنک کردن آب تعبيه شده است. در پشت مدخل و سردر آبانبار اتاق کوچکى وجود دارد که در آن روبهروى گنبد باز مىشود.
آبانبار چوبمسجد
آبانبار چوبمسجد يکى از آبانبارهاى جديدتر است و در سال ۱۳۳۴ ساخته شده است. اين آبانبار داراى سقف آجرى با تزئينات هفت و هشت و کتيبهاى از کاشى است که اشعارى به خط سفيد بر متن لاجوردى بر آن نوشته شده است.