بازار قديمى سنندج
شهر سنندج داراى دو بازار بزرگ و عمده است که يکى از آنها به بازار قديمى شهرت دارد. پلان اين بازار به شکل يک مستطيل بزرگ است و با بيشتر بازارهاى ايرانى که به صورت خطى شکل گرفتهاند، تفاوت دارد. اين بازار با الهام از بازار پيرامون ميدان نقش جهان اصفهان ساخته شده است.
در وسط اين بازار سراهاى مختلفى قرار داشت که در اثر خيابانکشى در اوايل حکومت پهلوى از بين رفت و بازار به دو بخش تقسيم شد. بخش شمالى خيابان را بازار سنندجى و قسمت جنوبى را بازار آصف مىنامند. از چهار دروازه قديمى بازار سنندج، اکنون سه دروازه در مدخل ورودى قديمى باقى مانده است.
تاريخ ساخت بازار سنندج به زمان سليمان خان اردلان در سال ۱۰۴۶ هـ.ق باز مىگردد. در اين تاريخ سليمان خان از طرف شاهان صفوى به عنوان والى کردستان منسوب و سنندج به عنوان مرکز ايالت کردستان انتخاب شده بود. اين بازار و قلعه حکومتى (دژ سنه) همزمان ساخته شدهاند.
سقف راسته بازار به صورت طاق و تويزه و طاق و گنبد ساخته شده و سقف حجرهها نيز به صورت طاق و تويزه اجرا شده است. مصالح به کار رفته در بازار بيشتر سنگ، خشت و آجر است.
بازار سر تپوله سنندج
يکى از بازارهاى شهر سنندج به نام بازار سرتپوله در محلهاى به همين نام واقع است. اين بازار از خيابان شهدا آغاز و به ابتداى بازار مستطيل شکل قديمى متصل مىشود. بازار سرتپوله در مسير راه قديمى مريوان و سقز به کردستان عراق که هنوز بقاياى آن موجود است، شکل گرفته و در گذشته در مسير راه کاروانرو براى رسيدن به بازار اصلى سنندج قرار داشت. گذر اصلى بازار فاقد سقف و داراى حجرهها و مغازههايى از حرفههاى مختلف است. اگرچه امروزه اين بازار از رونق گذشته برخوردار نيست، ولى همچنان به حيات خود ادامه مىدهد.
بازار بيجار
بازار بيجار در مرکز اين شهر واقع شده و از بقاياى بافت قديمى شهر بيجار به حساب مىآيد. اين بازار شامل يک راسته طولانى شمالي-جنوبي، تيمچهاى به نام حاج شهباز و سرايى به نام سراى امير تومان است. امروزه تنها شانزده باب حجره از معمارى قديم بازار در دو طرف راسته اصلى باقى مانده و بقيهٔ حجرهها و راستهها تغيير کرده است. در پوشش مغازهها از طاق و تويزه استفاده شده است.
موقعيت جغرافيايى بيجار که بر سر راه کردستان و آذربايجان قرار دارد، موجب وسعت و گستردگى خاص اين بازار شده است. در گذشته نيز اين بازار به دليل قرار گرفتن در مسير کاروانهاى تجارى از رونق در خور توجهى برخوردار بود.
تاريخ دقيق ساخت بازار بيجار مشخص نيست ولى با توجه به نوع معمارى و بقاياى وضعيت موجود آن، به نظر مىرسد که احتمالاً در دوره قاجار ساخته شده باشد.
تيمچه حاج شهباز
در ضلع شرقى راسته بازار بزرگ بيجار، تيمچهاى زيبا قرار دارد که به نام تيمچه حاج شهباز معروف است. اين تيمچه داراى يک فضاى سرپوشيده مرکزى است که حجرههايى در پيرامون آن شکل گرفته است.
ويژگى معمارى اين تيمچه در نوع قوسها و کاربندىهايى است که در سقف آن اجرا شده است. همچنين نورگيرهاى آن در سقف و در ترکيب با کاربندىها، تصويرى زيبا پديد آورده که نشانگر تفکر و ذوق بالا و قابل توجه است.
سراى امير تومان
در ضلع غربى بازار بيجار سرايى قديمى وجود دارد که در زبان محلى به تيمچه امير تومان معروف است. اين سرا به علت مجاورت با پارکى کوچک، از موقعيت مناسبى در شهر بيجار برخوردار است.
سراى اميرتومان داراى يک حياط مرکزى با حجرههايى در پيرامون آن است. پلان آن به شکل هشت و نيم هشت است و در يک طبقه با مصالح خشت، آجر و سنگ ساخته شده و به عنوان مکان تجارى قابل توجهى در کنار بازار قديمى بيجار مطرح بود. اين بنا هم احتمالاً در دوره قاجار ساخته شده است.
بازار قديمى سقز
از بازار اصلى و قديمى شهر سقز آثار زيادى بر جاى نمانده است و تنها آثار به جاى مانده شامل بقاياى راستههاى آن است که در طى چند دهه گذشته به کلى از نظر معمارى دگرگون شده است. با توجه به آثار به جاى مانده از کاروانسراى تاجوانشير در کنار اين بازار، مىتوان به اهميت بازار سقز در گذشته پى برد.