تپه تيانه

اين تپه در ۲۶ کيلومترى غرب کامياران واقع شده و به دليل کشف سفال‌هاى منقوش پيش از تاريخ در آن، بسيار حائز اهميت است. در گمانه‌زنى اين تپه، شش طبقه استقرار يافته، به دست امده است. در طبقه اول آثار دوره اسلامي، طبقه دوم آثار ساسانى و در طبقه سوم که به اواسط و اواخر هزاره سوم پيش از ميلاد تعلق دارد، سفال‌هاى ساده به رنگ‌هاى سياه، کرم و خاکسترى به دست آمد. در طبقه چهارم سفال‌هاى نخودى رنگ ساده از هزاره دوم پيش از ميلاد و در طبقه پنجم آثارى هم‌عصر با تپه گياه‌نهاوند از سفال نخودى با نقوش هندسى قهوه‌اى رنگ يافت شد. طبقه ششم که قديمى‌ترين آثار تپه در آن به دست آمد، داراى سفال‌هاى منقوش قرمز مانند سفال‌هاى چشمه‌على ري، اسماعيل‌آباد، ساوجبلاغ و والاتپه بود. تاريخ اين سفال‌ها به هزاره چهارم و اواخر هزاره پنجم پيش از ميلاد، يعنى حدود ۷ هزار سال پيش مى‌رسد.

تپه توبره‌ريزه

اين تپه در يک کيلومترى جنوب شهر کامياران واقع شده و معرف عصر مس در منطقه کردستان است. آثار اين تپه با آثار تپه حصار دامغان قابل مقايسه و فرهنگ سفال نخودى‌رنگ در اين منطقه گسترش يافته است. به طور کلى در تپه‌ توبره‌ريزه پنج دوره استقرار، از هزاره سوم پيش از ميلاد تا قرن‌هاى ۷ و ۸ هـ.ق تشخيص داده شده است. در طبقه پنجم، قديمى‌ترين سفال‌هاى مربوط به هزاره سوم پيش از ميلاد با رنگ نخودى و نقوش قهوه‌اى‌رنگ به دست آمد. يک لوحه گلى با نقش درخت نيز در اين منطقه يافت شد. در طبقه اول که جديدترين آنها است سفال‌هاى دوره اسلامى به ويژه قرن هفتم و هشتم هـ.ق يافت شد.

تپه باستانى زيويه

اين تپه در روستاى زيويه، در حدود ۵۵ کيلومترى جنوب شرقى شهر سقز واقع و از محوطه بسيار وسيعى برخوردار است. طى کاوش‌هاى باستان‌شناسى در اين تپه، قلعه باستانى زيويه از زير خاک بيرون آمد. اين قلعه روى يکى از تپه‌هاى نسبتاً مرتفع منطقه ساخته شده و بر محيط اطراف اشراف کامل دارد.


در نخستين کاوش که توسط ايوب ربنو در سال ۱۳۲۵ شمسى در اين منطقه صورت گرفت و بيشتر جنبه تجارى داشت، اشياى منحصر به فردى از يک تابوت برنزى به دست آمد که در نوع خود از شاهکارهاى فلزکارى و سفال‌گرى محسوب مى‌شود. همين امر موجب تخريب بسيارى از آثارمعمارى ارزشمند اين قلعه (کاخ دژ) عظيم گرديد. اين قلعه که به اقوام ماد و ماننايى تعلق داشت، در حدود ۲۷۰۰ سال پيش ساخته شده است.


در سال ۱۳۵۴ شمسى اولين فصل کاوش‌هاى علمى باستان‌شناسى در اين تپه آغاز شد و تا سال ۱۳۸۰ ادامه يافت. طى چند فصل کاوش، نتايج قابل توجهى در زمينه شناخت وضعيت معمارى آن به دست آمد. از جمله اشياى به دست آمده در اين کاوش‌ها، قطعات عاج منقوش بود که نقوش حيوانى و صحنه شکار اساطير روى آنها حک شده و از ارزش ويژه‌اى برخوردار است. اهميت اين قطعات به حدى است که از روى دو نمونه از آنها، نقش برجسته آبيدر سنندج، طراحي، بزرگ‌نمايى و ساخته شد.


براى احداث قلعه زيويه، استادکاران پس از بنياد مصطبه، سکوهايى براى دست‌يابى به سطح صاف و هموار پديد آوردند و در بين شيب‌هاى موجود در تپه، با بهره‌گيرى از خشت خام، سنگ و چوب قلعه‌اى در نهايت استحکام و پايدارى بنا نهادند. پى‌ها و پله‌هاى پايهٔ ستون‌ها از سنگ ساخته شده و براى ساخت ديوارها، خشت خام به ابعاد ۱۶٭۴۶٭۴۶ سانتى‌متر به کار رفته است.


ورودى اصلى قلعه با ۲۱ پله سنگي، در شرق تپه قرار دارد. از جالب‌ترين قسمت‌هاى قلعه، تالار ستون‌دار آن با ۱۶ پايه ستون سنگى مدور است. قطر اين پايه ستون‌ها حدود ۹۵ تا ۱۰۵ سانتى‌متر است. کف تالار با خشت خام به صورت شطرنجى مفروش شده است. ديگر بخش‌هاى اين قلعه عظيم شامل سالن‌ها، حياط‌ها و اتاق‌هاى متعددى است که هر يک عملکردى خاص داشت.


نکته قابل توجه استفاده از فاصلهٔ پشت‌بندهاى ايجاد شده براى استحکام و ايستايى ديوارهاى قلعه است که به عنوان سيلو (انبار غله) مورد استفاده بود. در کاوش‌هاى سال ۱۳۸۰، نمونه‌هايى از غله در کف انبارها که هر يک بيش از ۸ متر عمق داشت، به دست آمد.