بقعه زنجير آستانه (سيدعلى غزنوى)
اين بقعه در روستاى تجنگوکه لاهيجان واقع و به دوره کياييان تعلق دارد. بنا پلانى مربع به اضلاع ۵/۱۴ متر دارد. اتاق حرم داراى گنبد و گوشوارههايى در اطراف بوده است. صندوق بقعه با تاريخ ۸۷۱ هـ.ق کار استاد محمد بن يادگار حاج مسافر تبريزي است. دور تا دور اتاق حرم، ايوانهايى با ستونهايى فيلپايى وجود دارد. از ديگر مشخصات بنا مىتوان از بام سفالي، گلدسته آجري، در قديمى و سنگ قبرهاى دوره اسلامى ياد کرد. صندوق بقعه از نفاست خاصى برخوردار است.
بقعه سيد ابوجعفر ثايرى حسنى
اين بقعه در جنوب چابکسر، در روستاى ميانده قرار دارد و مدفن سيد ابوجعفر ملقب به ثاير بالله برادرزاده ناصرالکبير (الاطروش) است. سيد ابوجعفر آخرين شخصيت علوى بود که در گيلان قيام کرد.
اين بقعه دارى پلانى مستطيل شکل به طول ۱۱ متر و عرض ۸ متر است و در چهار طرف بقعه ايوانهايى کتابى به عرض ۱۴۳ سانتيمتر وجود دارد. در حاشيه ايوانها، ستونهايى با سرستونهاى چکشبرگردان شده در فواصل مختلف ديده مىشود. ورودى بنا در سمت شمال قرار دارد و ايوان آن با ديوارهاى نردهاى مشبک احاطه شده که در ميان اين جدارهٔ مشبک در ورودى جاى گرفته است.
اندازهٔ اتاق حرم ۳۳۰×۳۷۰ سانتيمتر و در وسط بنا واقع شده است. ازاره اين اتاق به ارتفاع ۷۳ سانتيمتر، با کاشىهاى آبى شش گوش پوشيده شده است. صندوق حرم با تزيينات کندهکارى و کتيبههايى از آيات قرآنى به خط نسخ، به دستور محمد سلطان (سلطان محمد کيا) ساخته شده و تاريخ ۸۵۵ هـ.ق بر آن ديده مىشود. حرم داراى يک دو لنگه به ابعاد ۱۱۰×۱۶۳ سانتيمتر است که در سمت شمال آن جاى دارد.
در دو طرف درگاه ورودى دو ستون چوبى با کتيبه وجود دارد که بر روى آنها نام سازنده و کاتب نوشتهها به چشم مىخورد. خط کتيبه، اثر محمدکاظم کاتب طالقاني و سازندهٔ ستونها استاد قلى توبنجاني و تاريخ ساخت آن به عصر مظفرالدين شاه قاجار و سال ۱۳۱۹ هـ.ق باز مىگردد.
قديمىترين کتيبهٔ موجود در اين بقعه مربوط به سال ۸۴۲ هـ.ق اثر استاد علىبن استاد ابراهيم تمجانى است که به دستور سيد محمدکيا و يحيى قاضى و نايباحمد و کاتبالمعروف حاجى محمد ساخته شده و تعلق آن را به کياييان محرز مىسازد.
بقعه سيد جمالالدين اشرف
اين بقعه در آستانه اشرفيه قرار دارد و از بناها و بقاع قديمى است که به علت سيلابها و ويرانىهاى متعدد چندين بار از نو ساخته شده است. سيد جمالالدين اشرف از سادات علوى قرون اوّليه اسلامى است که در گيلان ساکن بود . بناى جديد متعلق به سالهاى اخير است. اين بقعه از زيارتگاههاى مشهور گيلان و کشور است.
بقعه شاه ميل لرزان
اين بقعه در دهکده شاه ميل لرزان خطبهسرا واقع و مدفن امام سلطان محمود شاه دينوري از اولاد امام زينالعابدين (ع) است. اين بقعه به دليل لرزش ستون چوبى از جنس صندل که در اتاق حرم قرار دارد و داراى لرزش است، چنين نام گرفته است. اتاق آرامگاه در وسط قرار دارد و ايوانهايى در اطراف آن واقع است. اتاق حرم از داخل هشت ضلعى و داراى گنبدى است که در داخل آن آيات قرآنى نوشته شده است. در قسمت بالاى گنبد نقش ترنج ۱۸ قسمتى ديده مىشود. صندوق بقعه داراى گرهچينى مشبک حصيرى و طرحهاى حکاکى است.
از تزيينات بنا مىتوان از ستونهاى چوبى پخزده و سرستوندار نام برد. زنجير چوبى و قنديل چوبى بقعه از کارهاى چوبى منحصر به فرد استان است. در شمال بنا مسجدى وجود دارد.
بقعه شيخ تاجالدين محمد خيوى
بقعه مدفن شيخ تاجالدين محمد خيوى از اهالى مشکين شهر يا خيوه سابق است که در لمير محله شهرستان آستارا قرار دارد. بنا پلانى مربع، به اندازه ۱۰/۵×۲۰/۵ متر دارد. قسمت زيرين بنا از سنگ و قسمتهاى بالاتر با آجر، کار شده است. بالاى بقعه گنبدى آجرى وجود دارد. سه سنگ قبر داخل بقعه به شيخ تاجالدين و يارانش تعلق دارد. روى يکى از سنگها تاريخ ۷۳۲ هجرى و بر روى يک سنگ قبر ديگر تزيينات حکاکى شده گياهى و دو بيت شعر عربى با نام سازند آن استاد شرفالدين عثمان بن جمال شيرازي حک شده است.
بقعه شيخ زاهد گيلانى
اين بقعه در قريه شيخانور يا شيخانهبر در سه کيلومترى شرق لاهيجان در دامنه کوه و در ميان مزارع سرسبز چاى واقع شده است و مدفن شيخ زاهد تاجالدين ابراهيم گيلاني از معاريف و دراويش بزرگ و از اساتيد شيخ صفىالدين اردبيلى است. شيخ زاهد در سال ۷۱۱ هـ.ق فوت نمود. بعدها به سال ۸۹۲ هـ.ق سلطان حيدر صفوى به سبب خوابى که ديده بود با معماران و نجّارانى که از شهر شيروان، با کشتى به گيلان منتقل شده بودند، اين بنا را ساخت و جسد شيخ را به آنجا منتقل کرد.
بناى بقعه با دو اتاق مربع و مستطيل شکل، در کنار هم قرار گرفتهاند. در کنار اتاقها، در سمت شمال، ايوان طويلى با هفت فيلپا، در شرق حرم، ايوانى با ۶ فيلپا و در حاشيه و قسمت جنوبى همين اتاق نيز ايوان ديگرى با ۶ فيلپا ديده مىشود.
ازاره ديوارهاى ايوانها تا ارتفاع ۱۱۵ سانتيمترى با کاشىکارى هفترنگ عصر قاجار تزيين شده است. طاقچههايى با طاق جناقى در قسمتهاى مختلف ايوان به چشم مىخورد.
بر روى صندوق پوشانندهٔ قبر تاريخ ۸۲۲ هـ.ق و نام سيد رضىبنمهدى باشکجانى ديده مىشود. دو قبر در اين اتاق و دو قبر ديگر در اتاق دوم جاى گرفته که آنها را به غلام شيخ و نيز يکى از فرزندان تيمور نسبت مىدهند.
کف اتاق حرم کاشىکارى است و ازاره ديوار اتاق آرامگاه تا ارتفاع ۱۴۳ سانتيمتر با کاشىهايى به ابعاد ۱۲ سانتيمتر منقوش به نقش گل و بوته زرد آبى تزيين شده است.
از زيباترين قسمت بنا بايد به گنبد هرمى و هشتترک اشاره کرد که شيب تند آن به دليل عبور سريع آب باران تهيه شده و سطح حرم را با کاشىکارى زرد و آبى، سفيد سياه، با نقوش هندسى و گلدار پوشاندهاند. اطراف گنبد بنا را با سفال پوشش دادهاند.
بقعه ملاط
اين بقعه در روستاى ملاط در جنوب شرقى لنگرود قرار دارد و مدفن ۱۲ تن از سادات کيايى است. سيد رضى کيا هنگام احداث اين محل بناهاى متعدد و بازار بزرگى پديد آورد.
بناى بقعه چهار گوش با ايوانهايى در اطراف است. در حاشيه ايوانها، ستونهاى چوبى قرار دارد و نقوش مذهبى ديوارهاى آن از بهترين نمونههاى نگارههاى ديوارى شرق گيلان است.
بام بنا سفالپوش و مقابر داخلى به شکلى ساده در کنار هم قرار دارند. بانى آن سيد رضى کيا حاکم بيهپيش بود. اين بقعه در دوره قاجاريه و معاصر مرمت شده است.
بقعه مير شهيد (امير شهيد)
بقعه مير شهيد در شمال شرقى لاهيجان واقع و در دوره قاجاريه ساخته شده است. پلان مربع شکل بقعه مرکب از اتاقى در وسط و ايوانهاى جانبى با ستونهاى چوبى در حاشيه آن است.
بر روى اتاق حرم گنبدى کوتاه قرار دارد و بر کمربند اين گنبد اشعارى از محتشم کاشانى نوشته شده است. ضريح بقعه چوبى، گرهچينى شده و مشبک است و نوشتهاى از على نقى فرزند آقا ميرزا علىرضا به تاريخ ۱۲۰۶ هـ.ق بر روى آن به چشم مىخورد.
بقعه مير شمسالدين
اين بقعه در قسمت شمال غربى ميدان شهدا، در محله اردو بازار لاهيجان واقع شده و از بناهاى دوره کياييان است. اين بنا شامل، مجموعه بقعه، مدخل شرقى و حسينيه است. بناى بقعه داراى اتاق ميانى آرامگاه با سقف گنبدى است که در اطراف آن اتاقها و ايوان قرار دارد.
طول و عرض بقعه ۵/۱۵×۵/۱۵ متر است و در سمت شرق بقعه ايوانى با چهار فيلپاى قطور ديده مىشود. کاشىکارى ازاره ايوان و اتاق حرم مربوط به عصر قاجار است. پنجرههاى مشبک رنگارنگ و گوشوارههاى گچبرى شده و کتيبههاى نستعليق گنبد از ديگر تزيينات بنا هستند. اشعار گنبد در سال ۱۲۷۴ هـ.ق نوشته شده و از شاعرى به نام گلشن است. صندوق چوبى بقعه داراى کتيبهاى به خط نسخ و نوشته محمد بن داود کياو واقف آن زنى به نام تىتى سلطان بود. تاريخ صندوق ۱۰۱۷ و ۱۰۱۸ هجرى است.