بازار مشير
بازار مشير از دو بخش شمالى و جنوبى که توسط چهار سوق وسيع و زيبايى به يکديگر مرتبط شده، تشکيل شده است. چهار سوق پوشش گنبدى مرتفعى دارد که در رأس آن بادگير بزرگى تعبيه شده است. مدخل ورودى بازار از جانب چهار سوق، درهاى چوبى بزرگى دارد.
سردر ورودى بازار از جانب اردو بازار داراى تزيينات کاشىکارى زيبايى است. دالان نيز کوتاه و داراى سنگ فرش و پوشش عرقچينى است. بازار مشير داراى مختصر تزيينات کاشىکارى است و با طاقهاى ضربى مسقف شده است.
سراى مشير يا سراى گلشن در بخش شمالى بازار مشير قرار گرفته و از طريق درگاه و دالانى با آن مرتبط است. اين سرا داراى درگاه و سردرى مرتفع و زيبا با تزيينات کاشىکارى و مقرنسکارى است. بالاى سردر، پنجره زيبايى از آجر مشبک قرار دارد که به عنوان نورگير يکى از حجرههاى طبقه دوم عمل مىکند. بر بالاى ورودي، لوح مرمرى نصب شده که بر آن تاريخ ساخت، بانى و چگونگى وقف بنا حک شده است.
سراى مشير در ميانه داراى صحن وسيعى است. در وسط اين صحن حوض بزرگ و در طرفين حجرهها، راهروها و تالارى در دوطبقه شکل گرفته است. هر کدام از حجرهها داراى ايوانى در جلو است. تعدادى از درهاى چوبى و زيباى حجرهها به همان صورت اوليه باقى مانده و تعدادى ديگر تعمير و مرمت شده است.
در ضلع شمالى سرا، تالار وسيع هشت وجود دارد که مهمترين و زيباترين بخش بناست. اين تالار داراى پوشش گنبدى بلندى است که سطح زيرين اين پوشش به زيبايى کاشىکارى و مقرنسکارى شده است. بر فراز گنبد نيز بادگيرى تعبيه کرده و بر دهانه آن اشعارى متضمن نام دروازه امام با کاشى نوشتهاند. در ميانه تالار، حوضى قرار دارد که لبهها و پاشويههاى آن از سنگ يکپارچه است. اطراف تالار نيز چهار مغازه و چهار شاهنشين وسيع ساخته شده که پيشانى و لچکىهاى آنها داراى کاشىکارى است. اين بخش داراى درها و پنجرههاى چوبى نفيسى است که تعمير و مرمت شده است.
بازار نو شيراز
اين بازار از سمت دروازه اصفهان و در امتداد بازار وکيل ساخته شده و بانى آن ميرزا يوسف مازندراني از وزراى شيراز بود. اين بازار ابتدا به بازار ميرزا يوسفي شهرت داشت ولى از اواخر دوره قاجار به دليل تازهساز بودن نو معروف شد.
بازار وکيل
اين مجموعه ارزشمند، در شرق ميدان شهردارى شيراز، کنار مسجد جوامع واقع شده و از ساختههاى کريمخان زند است. ساخت اين مجموعه بايد بعد از سال ۱۱۷۸ هـ.ق آغاز شده باشد.
به اعتقاد برخي، کريمخان زند در ساخت اين بازار، بازار قيصريه لار را مدنظر داشت، و به روايت ديگر، کريمخان بازار وکيل را از روى بازار صفوى کازرون ساخته است. على رغم شباهت معمارى بازار به معمارى دوره صفوي، اين بازار چون ديگر آثار کريمخان زند داراى ويژگىها و خصوصيّات منحصر به فرد راست و از نظر وسعت، عرض و تزيينات بر مجموعه بازارهاى قبلى رجحان دارد.
از ديگر نکات قابل توجه بازار مسأله تأمين روشنايى و تهويه هواى داخل آن است که با تعبيه بادگيرها و روزنهها يا پنجرههايى اين مسأله به مناسبترين شکل صورت گرفته است.
پوشش راهروهاى ميانه بازار گنبدهاى خوش طرحى است که بر روى طاق يا قوسهاى جناغى قرار گرفتهاند. ارتفاع اين طاقها از کف بازار حدود ۱۱ متر است که بعد از بالا آوردن کف بازار -حدود يک متر- به ۱۰ متر کاهش يافت. بالاى هر يک از حجرهها، پنجرههايى تعبيه شده که روشنايى مرکز بازار را فراهم مىسازد.
نقطه مرکزى بازار، چهار سوق زيباى آن است که در محل تقاطع دو رشته بازار ساخته شده است. اين بخش به شکل هشت ضلعى است و گنبد بزرگ و مرتفعى بر روى آن بنا شده است. سطح زيرين اين گنبد به شيوه زيبايى آجرچينى و تزيين شده و بر فراز آن يادگيرى ساختهاند. در گذشته در ميانه چهار سوق، حوض مرمرين زيبايى وجود داشت که آب آن از مجرايى که از زير کف بازار ترکشدوزها مىگذشت، تأمين مىشد. با بالا آمدن کف بازار، اين حوض در زير سطح کنونى بازار قرار گرفت.
از بخشهايى که در دوره قاجار در کنار بازار وکيل ساختهاند مىتوان به بازار مسگرها و اردبازار اشاره کرد که اولى به سال ۱۲۹۸ هـ.ق و توسط حاجى ميرزا معتمدالدوله ساخته شده است. همزمان با ساخت بازار وکيل بناهاى ديگرى نيز در کنار آن ساخته شد که از آن جمله مىتوان به ضرابخانه، گمرک و تعدادى سرا اشاره کرد.
ضرابخانه
اين بنا در ميانه راسته اصلى بازار و تقريباً روبهروى مدخل کاروانسراى روغنى واقع شده و محل ضرب سکه حکومت زنديه و معاملات پولى و تجارى و به منزله بانک بود.