ايوان‌هاى موزاييک

دو ايوان موزاييک در شرق و غرب تالار وجود دارد که طرح‌هاى موزاييک کف آن بى‌نهايت زيبا است. افزودن بر آن تمامى تالار با گچ‌برى‌هاى بسيار زياد و هنرمندانه از نقوش گل و گياه، نقش‌هاى هندى و انسانى با يک نوع گل تزيين شده است.



به نظر باستان‌شناسان سقف تالار احتمالاً در دوره نرسى ترک برداشته و سپس فرو ريخته و در نتيجه تغييراتى در بنا به وجود آمد؛ از جمله ساختمان دو پشت‌بند به آن افزوده و به عنوان خانه‌هاى مسکونى استفاده شد. صحن تالار نيز به عنوان حياط کاربرد پيدا کرد. وجود فاضلاب به ژرفاى ۷ متر در وسط صحن، دليل اين مدّعاست.

معبد آناهيتا

مهم‌ترين و سالم‌ترين ساختمان بيشاپور، معبد بزرگ آناهيتا است که براى نيايش آب و مراسم مذهبى مربوط به آن ساخته شد. اين بنا به صورت مکعب به ضلع ۱۴ متر است و از سنگ‌هاى قالبى حجارى شده، بدون ملات و دو جداره که با بست آهنى به هم وصل شده‌اند، ساخته شده است. اين بنا بدون سقف بود.


معبد آناهيتا حدود هفت متر پايين‌تر از سطح زمين‌هاى اطراف ساخته شده و با توجه به بلنداى ۱۴ مترى ساختمان، فقط ۷ متر آن از سطح زمين پيدا است. ترديدى نيست که اين شيوه معمارى ادامه معمارى هخامنشى است.


اين بنا چهار مدخل در چهار طرف دارد که بلندى آنها ۵۷/۳ و پهناى آنها ۶۰/۱ متر است. روى بدنه شمالي، چهار مجسمه گاو، مانند سرستون‌هاى هخامنشي، به صورت دو پشته و معکوس نصب و نماد ويژه معبد است. در حال حاضر تنها دو مجسمه وجود دارد. حالت نگاه کردن اين مجسمه‌ها رو به پايين است و گاوها تصوير خود را درآب و آينه مى‌بينند.


دور تا دور بنا را دالان‌هايى مسقف قرار گرفته و به راحتى مى‌توان دور آن چرخيد. از دالان جنوبى فقط براى ورود به صحن معبد و اجراى مراسم استفاده مى‌شد. طول دالان‌ها ۲۲ متر و پهناى آنها ۸۳/۱ متر است. پهناى دالان جنوبى ۹۰ سانتى‌متر است.


شيب مجرا و نحوه تقسيم آب از مهندسى دقيقى برخوردار است و ابتدا آب قنات و سپس آب رودخانه وارد دالان‌ها و پس از آن به صحن مرکزى هدايت مى‌شد. بدون سقف بودن معبد موجب مى‌شد تا بر اثر نور آفتاب به چهار ضلع معبد، انعکاس منشورى پديد آيد و نور در آب داخل معبد منعکس شود. در اين حالت آب موجود مانند آينه صاف و صيقلى مى‌شد و تصوير گاوهاى نگهبان معبد در آن مشهود بود.

مجسمه و غار شاپور

نقوش برجسته تنگ چوگان

در کنار ويرانه‌هاى شهر باستانى بيشاپور، تنگه‌اى به نام تنگ چوگان وجود دارد که در دو طرف آن گنجينه‌اى از نقش برجسته‌هاى متعدد در دل کوه حفظ مانده است. اين نقش‌ها همگى‌ بيانگر نبردها و پيروزى‌هاى پادشاهان ساسانى است. از مجموع شش نقش موجود در تنگه، دو نقش سمت راست و نقش اول سمت چپ، پيروزى شاپور اول را به تصوير کشيده است. سه نقش ديگر به ترتيب پيروزى بهرام دوم بر ياغيان عرب، تاج‌گذارى بهرام اوّل و پيروزى شاپور دوّم بر مخالفان را نشان مى‌دهد.

ساير تأسيسات

در شهر بيشاپور، غير از خانه‌هاى مسکوني، و غير از معبد آناهيتا، جايگاه نذورات و کاخ اختصاصى ديده مى‌شود. حفارى‌هاى باستان‌شناسى براى به دست آوردن اطلاعات کامل‌تر هنوز در اين شهر ادامه دارد.