شهر تبريز به عنوان مرکز ولايتعهدنشين عصر قاجار و دومين شهر پررونق کشور از لحاظ داشتن خانه‌هاى قديمي، بسيار در خور توجه است. طبق مطالعات اوليه حدود ۳۰۰ خانه قديمى ارزشمند در شهر تبريز وجود دارد که از اين ميان نزديک به ۸۰ باب از آنها با معرفى مديريت ميراث فرهنگي، با کاربرى فرهنگى تثبيت شده‌اند تا از گزند تخريب مصون بمانند.
ميراث فرهنگى استان موفق شده است با همکارى استانداري، شهردارى و مساعدت وسيع دانشگاه صنعتى سهند، بخشى از اين ذخاير ارزشمند را از تخريب نجات داده و آنها را آمادهٔ تملک دولتى نمايد تا با تعمير و مرمت، براى استفاده‌هاى گوناگون فرهنگى به کار آيند.
از طرح نجات خانه‌هاى قديمى ارزشمند با مرمت‌هاى اساسى و دادن کاربرى‌هاى نو به آنها مدت زمان زيادى نمى‌گذرد. اين خانه‌ها که نمودى از قدرت خلاقيت هنرى و معمارى پيشينيان ماست مى‌توانند با تغييرات مناسب و مرمت‌هاى لازم براى استفاده‌هاى امروزى آماده شده و علاوه بر آن بر جاذبه‌هاى فرهنگى و تاريخى شهر نيز بيفزايند.
خانه بهنام
اين خانه که به دانشکده هنر اختصاص يافته، پيش از زلزله ويرانگر سال ۱۱۹۳ هـ.ق و در دوره زنديه احداث شده است. خانه بهنام از دو قسمت اندرونى و بيرونى تشکيل شده و تزيينات معمارى آن از قبيل ارسى طنبى اصلي، ديوارنگارها، گچ‌برى‌ها و بخارى‌ها ديوارى در نوع خود بى‌نظير است.
در نماى اصلى خانه بهنام ستون‌هاى استوار با سرستون‌هاى زيبا و گچ‌برى‌هاى دل‌انگيز جلب توجه مى‌کند. ارسى اتاق اصلى (طنبي) با نقوش هندسي، اسليمى و شيشه‌هاى الوان از پرکارترين نوع گره چوبى است.
در ديوارنگارهاى طنبى اين خانه از کارهاى بسيار ظريف تذهيب تا پرتره‌ها، نقوش گل و مرغ، شکارگاه‌ها و مناظر مختلف در نهايت ظرافت استفاده شده و بخارى‌هاى ديوارى زيبايى در آن تعبيه گرديده است.
بناى تاريخى طومانيانس
در روستاهاى وينق و آينه‌لو بناى تاريخى زومانيانس با حدود يکصدسال قدمت، واقع شده است.
اين بنا در دو طبقه بسيار عظيم با سنگ‌هاى تراشيده شده، ايوان سراسرى چهار برج به سبک قلعه‌هاى قرن نوزدهم اروپا ساخته شده است. نوشته‌اند مظفرالدين شاه قاجار هنگام مسافرت به اروپا در اين عمارت با شکوه استراحت کرده بود. سنگ‌نوشته‌اى در ديوار عمارت در کنار درِ ورودي، تاريخ ۱۹۰۷ ميلادى را نشان مى‌دهد. مقرنس‌هاى سنگى اين بنا از نوع ظريف‌ترين و زيباترين تزيينات زمان خود بود.
خانه گنجه‌اى زاده
اين خانه از دو قسمت به شکل حرف (دال) ساخته شده است. قسمتى از بنا مربوط به اوايل دوره قاجاريه و قسمت ديگر مربوط به اواخر آن دوره است.
اين بنا در سه طبقه احداث شده و بزرگ‌ترين تالار اين مجموعه در طبقه دوم قرار دارد که سقف وسيع آن با دهانهٔ هفت مترى به وسيله چوب و خرپاى چوبى استوار گرديده است.
نماى شرقى و غربى بنا مزين به ستون‌ها و سرستون‌هاى بسيار زيبا و زيرزمين‌هاى آن با طاق‌هاى آذرى تخت و با دهانه‌هاى بيش از ۴ متر نشانى از اعتلاى هنر اجراى طاق و گنبد در اين بخش از ميهن اسلامى است. از اين خانه به عنوان ساختمان دانشکده مهندسى معمارى و شهرسازى استفاده مى‌شود.
خانه قدکى
اين خانه که هم اينک از آن به عنوان ساختمان دانشکده فرش استفاده مى‌شود، در اواسط دوره قاجاريه به دستور اعتمادالدوله ساخته شد. خانه قدکى داراى اندرونى و بيروني، تزيينات ديوارنگاري، آيينه‌کاري، گچ‌برى و آجرکارى با بند برجسته است.
اندرونى شامل اتاق‌هاى نشيمن و استراحت متصل به زيرزمين و بيرونى آن شامل تالار اصلى (طنبي) کله‌اى‌ها، تالار فرعى و اتاق‌هاى خواب و استراحت مهمان است.
زيرزمين بنا که با پوشش‌هاى متنوع آجرى مسقف شده، شامل فضاهايى چون مطبخ، انبار گندم، آب‌انبار و حوضخانه و ... است.
خانه مشروطه
خانه لاله‌اى‌ها، خانه شربت‌اوغلي، خانه اردوبادي، خانه حيدرزاده، خانه ثقه‌الاسلام از خانه‌هاى ارزشمندى است که در سال‌هاى اخير توسط بخش دولتى به منظور استفاده‌هاى فرهنگى تملک شده‌اند. خانه بلورچيان، خانه سرخه‌اى و خانه نصيرزاده از جمله خانه‌هايى است که در عين مسکونى بودن، در فهرست آثار ملى کشور به ثبت رسيده‌اند.