استقلال پاکستان در پى گسترده سياسى حاصل شد. از اين جهت تشکل‌ها و احزاب سياسى در اين کشور قبل از استقلال شروع به فعاليت کرده بودند و با استقلال کشور اين فعاليت ادامه يافت. در اکثر سال‌هاى پس از استقلال حکومت نظامى برقرار بوده و فعاليت احزاب و گروه‌هاى سياسى ممنوع گرديده بود و يا پاره‌اى از احزاب اجازه فعاليت رسمى داشتند. فعاليت احزاب از سال ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۲ و از اکتبر تا دسامبر ۱۹۸۵ ممنوع بود. در زير به معرفى مختصر عمده‌ترين احزاب سياسى پاکستان مى‌پردازيم. احزاب اقليت در اين کشور اگرچه مستعد هستند، ولى اساساً خصلت‌هاى فرقه گرايانه دارند و اکثراً منشأ اثرى نيستند.


در معرفى احزاب از منابع زير استفاده شده است:


- The Europa World Year Book 1995 &2000,P2371-2373.
- Political Hand Book of The Word 1991, CSA, New York, 1991,P:515-517.
- Alan J.Day(ed) , Political Parties of The Word, Long Man, USA, 1984, p:344-352.
- Farzana Shaikh (ed) ,Islam &Islamic Gorups, a Word Wide Refernce Guide, CIRCA, USA,1992, P:187-190.

جمعيت العلماء اسلام ((Jamiat -i-Ulama-i-Islam(JUI)

اين حزب گروهى حنبلى مذهب و در رستهٔ اصحاب حديث، معتقد به مکتب ديوبندى و نزديک به وهابيت مى‌باشد و همان حزبى است که در سال ۱۹۴۵ تحت رهبرى مولانا شبيراحمد عثمانى براى کسب حمايت و ايجاد پاکستان تأسيس شد. پس از وقفه‌اى اين حزب در سال ۱۹۵۰ مجدداً احيا شد. جمعيت العلماء اسلام بر تدوين قانون اساسى مبتنى بر اصول و ضوابط اسلامى تأکيد مى‌نمود. آن مولانا مفتى محمود، بنيان‌گذار و رهبر اتحاد ملى پاکستان بود. پس از وى مولانا فضل الرحمن رهبر اين حزب گرديد. اين حزب در انتخابات سال ۱۹۷۷ در اتحاد ملى پاکستان و در مقابل حزب مردم قرار داشت. در ابتداى حکومت ژنرال ضياءالحق با وى همکارى داشتند اما در سال ۱۹۸۱ به جنبش احياى دموکراسى پيوست و رفراندوم ۱۹ مارس ۱۹۸۴ را که موضوع تجديد رياست جمهورى وى بود تحريم کرد. اين حزب در انتخابات پس از ضياء الحق نيز آراء قابل توجهى به‌دست نياورد.


اين حزب در انتخابات فوريه ۱۹۹۷ مجلس پاکستان دو کرسى را از آن خود نمود.

جمعيت العلماء پاکستان ((Jamiat i -Ulama-i-Pakistan(JUP)

اين حزب در سال ۱۹۴۸ تأسيس شد. حزبى اسلامى عامه پسند و نه چندان نخبه‌گرائى است، سنى مذهب و معتقد به سنت‌ها و کتب بريلوى مى‌باشد و از اصول مترقيانهٔ اسلامى پيروى مى‌کند. رهبر آن مولانا شاه احمد نورانى است. در مجلس ملى در۱۹۷۰ هفت کرسى به‌دست آورد. اين حزب نيز از اعضاءِ اتحاد ملى پاکستان در انتخابات ۱۹۷۷ بود. در سال ۱۹۷۸ از ائتلاف اتحاد ملى پاکستان کناره‌گيرى گرفت. در ۱۹۸۱ به نهضت اعاده دمکراسى پيوست اما يک ماه بيشتر در اين نهضت نبود در ۱۹۸۸ به تحريک استقلال پيوست تا اتحاد عواملى پاکستان ايجاد کند. در نوامبر ۱۹۹۰ به اتحاد دمکراتيک اسلامى پيوست و در مارس ۱۹۹۱ در اعتراض به سياست نواز‌شريف در مورد جنگ خليج فارس از اين اتحاد کناره‌گيرى نمود.


اين حزب در انتخابات فوريه ۱۹۹۷ مجلس پاکستان نتوانست کرسى در مجلس به‌دست بياورد.

حزب عواملى ملى ((National Awami Pary (NAP)

اين حزب چيگرا در سال ۱۹۶۸ تأسيس شده است و ارتباطى با حزب عواملى ملى بنگلادش ندارد. براساس منافع دهقانى و کارگرى مبتنى بوده، از پشتون‌ها طرفدارى مى‌کرده و به مسکو گرايش داشته است. اين حزب در ايالت سرحد شمال غربى فعاليت دارد. در فوريه ۱۹۷۵ به اتهام فعاليت‌هاى تروريستى و خرابکارانه در جهت تجزيه و انفصال ايالت‌هاى بلوچستان و سرحد شمال غربى رسماً تحريم گرديد. رهبر آن خان عبدالولى خان در دسامبر ۱۹۷۷ از زندان آزاد شد، ولى ضياءالحق در ژانويه ۱۹۷۹ اعلام کرد فعاليت اين حزب کماکان ممنوع است. در سال ۱۹۸۶ در احزاب دموکراتيک ملي، عواملى تحريک، حزب مزدور يکسان (حزب کشاورزان دستمزد بگير) و گروه انشعابى از حزب ملى پاکستان ادغام گرديد و مجدداً شروع کرد. اين حزب طرفدار فدراليسم و سوسياليسم است. از حکومت تحت الحمايه شوروى در افغانستان حمايت مى‌کرد.


پس از انتخابات ۱۹۸۸ اين حزب با ائتلاف با حزب مردم دولت ائتلافى در ايالت سرحد شمال‌غربى را تشکيل دادند. در اواخر آوريل ۱۹۸۹ پنج وزير ايالتى حزب عواملى ملى استعفاء کردند و به‌دنبال آن دولت ايالتى سقوط کرد.


با عزل بى‌نظير بوتر در اوت ۱۹۹۰، در انتخابات اکتبر عواملى ملى اکثريت آراء را در ايالت سرحد شمال‌غربى به‌دست آورد. رهبر اين حزب اجمل ختک مى‌باشد. درانتخابات اکتبر ۱۹۹۳ اين حزب سه کرسى را در مجلس فدرال کسب نمود. اين حزب در انتخابات فوريه ۱۹۹۷ مجلس ملى ۹ کرسى به‌دست آورد.

سپاه صحابه پاکستان ((Sipah i Sahabah -i-Pakistan (SSP)

يک گروه سنى مذهب نظامى که پيرو فرقه وهابى است. رهبر آنان محمد غياث الدين در ۳۱ مه ۱۹۹۲ در گيلگيت در شمال پاکستان ترور شد.


اين حزب از جمعيت علماى اسلام پاکستان منشعب شده است و رهبر آن مولانا طريق اعظم است. اين حزب در درگيرى‌هاى فرقه‌اى پاکستان شيعيان اين کشور را ترور مى‌نمايد.

حزب جهاد (Hizbe Jihad)

گروه سياسى شيعه است که رهبر آن مرتضى پويا مى‌باشد و در زمان نواز شريف عضوى از اتحاد دمکراتيک اسلامى بود ولى در سپتامبر ۱۹۹۱ از اين اتحاد خارج شد.

تحريک نفاذ فقه جعفرى پاکستان ((Tehrik-Nifaz -i -Fiqah -i -i-Jafariya (TNFJ)

گروهى شيعه مذهب اسلامى که در سال ۱۹۷۹ تشکيل شد تا با برنامه اسلامى کردن ضياءالحق براساس فقه سنى مخالفت نمايد. اين سازمان به‌عنوان يک حزب سياسى در ۱۹۸۷ ثبت شد.


در ۱۹۸۴ يک جناح اصلاح طلب به رهبرى عارف حسين الحسين از جناح سنتى به رهبرى حامد على شاه موسوى جدا شد و گروه تحريک فقه جعفريه پاکستان را تشکيل داد. عارف حسين الحسين در اوت ۱۹۸۸ در پيشاور به شهادت رسيد. پس از عارف حسين الحسينى رئيس اين گروه سيد ساجد نقوى شد. اين گروه برخلاف گروه اول معتقد به فعاليت‌هاى سياسى مى‌باشند. اين گروه سيد ساجد نقوى شد. اين گروه برخلاف گروه اول معتقد به فعاليت‌هاى سياسى مى‌باشند. اين نهضت در سال ۱۹۹۰ با اتحاد دمکراتيک مردم به رهبرى بى‌نظير بوتر ائتلاف کرد ولى در سال ۱۹۹۳ از اين اتحاد خارج شد. در بيانيه نهضت علت اين جدائى عدم توجه حزب مردم به درخواست نهضت مبنى براختصاص شش درصد سهميه براى نامزدهاى اين نهضت در مبارزات انتخاباتى ذکر شد. نهضت از نامزدهاى انتخاباتى خود خواست که به صورت مستقل در انتخابات شرکت کنند.


تشکيلات شيعه ديگرى نيز وجود دارند که از آن جمله مى‌توان به سازمان‌ دانشجويان اماميه، سازمان اماميه (به سرپرستى صفدر نقوي)؛ سازمان اصغريه (تأسيس ۱۹۸۹)؛ سپاه محمد(ص) (که در اوج درگيرى‌هاى فرقه‌اى در سال ۱۹۹۴ اعلام موجوديت کرد)؛ وفاق علماء و جامعهٔ المنتظر (لاهور) اشاره کرد.