اهميت استراتژيک کشور در منطقه

پاکستان در منطقه آسياى جنوب غربى واقع شده است. اين کشور از شبه جزيره هندوستان مى‌باشد که در سال ۱۹۴۷ از هند جدا شده يافت. پاکستان با کشور افغانستان و چين از غرب با هند از شرق با ايران و افغانستان و از جنوب با درياى عرب مجاور مى‌باشد.



اين کشور قبل از استقلال در حوزه نفوذ انگليس قرار داشت. به علت خطر کمونيسم شوروى و مجاورت آن در کنار ايران پس از استقلال نيز در حوزه نفوذ غرب باقى ماند و با ديگر کشوهاى منطقه که در بلوک غرب قرار داشتند پيمان‌هاى نظامى را براى جلوگيرى از خطر مذکور منعقد نمود. شرکت پاکستان در پيمان‌هاى نظامى سيتو و سنتو نشانگر اهميت استراتژيک اين کشور مى‌باشد.


پس از تهاجم شوروى به افغانستان، اهميت استراتژيک پاکستان و نقش اين کشور در تحولات آتى منطقه فزونى يافت. پاکستان به صورت آخرين دژ دفاعى غرب در برابر پيشروى شوروى به سمت جنوب درآمد و مى‌بايست در برابر فشار هند، افغانستان و شوروى مقاومت نمايد. دشمنى ديرينه هند و پاکستان از يک طرف و افغانستان و پاکستان از طرف ديگر برحساسيت موقعيت پاکستان افزود. از اين جهت از سال ۱۹۸۰ به‌بعد احياى اقتصاد و بنيه نظامى پاکستان مورد توجه کشورهاى غربى قرار گرفت و بر ضرورت حياتى تقويت اين کشور براى حفظ منطقهٔ تأکيدشد.


پاکستان به واسطه باريکه‌اى از خاک افغانستان به نام منطقه واخان از خاک شوروى جدا مى‌شد. اما پس از تهاجم شوروى به افغانستان اين باريکه تحت کنترل نيروهاى ارتش سرخ قرار گرفت و پاکستان و شوروى به صورت همسايه در آمدند. برخى از محافل غربى از پاکستان به عنوان يکى از خطوط مقدم جبهه نام مى‌بردند.


پس از خروج نيروهاى شوروى از افغانستان و به‌دنبال آن اضمحلال اتحاد جماهير شوروى پاکستان اهميت استراتژيک خود را براى غرب از دست داد. از اين رو کمک‌هاى مالى و تسليحاتى سالانه آمريکا که از زمان تجاوز شوروى به افغانستان به پاکستان سرازير شده بود به تعويض افتاد. پاکستان به‌دنبال اين بود که موقعيت و اهميت خود را ثابت نمايد و از طريق کمک‌ها به پاکستان ادامه يابند، ولى مقامات غربى کمتر در اين مورد متقاعد گشته و کمک‌ها را به‌دليل دسترسى پاکستان ادامه يابند، ولى به سلاح اتمى به تعويق انداخته‌اند. از اين جهت اين کشور در صدد برآمد که از موقعيت جغرافيائى خود استفاده نموده و راه‌هاى جديدى براى تحکيم موقعيت و اهميت خود در منطقه بيابد. از اين رو روابط ديرينه خود با چين را بيش از پيش گسترش داد واز طرف ديگر سعى نمود پس از فروپاشى شوروى از موقعيت جغرافيائى خود را به عنوان دستيابى کشورهاى تازه استقلال يافته آسياى مرکزى به درياى آزاد استفاده نمايد. از طرف ديگر در افغانستات اقداماتى انجام داد تا راه دستيابى کشورهاى آسياى مرکزى به پاکستان و درياى آزاد امن گردد.


همچنين اين کشور با استفاده از نزديکى جغرافيائى به کشورهاى حاشيه خليج‌فارس همکارى‌هاى خود را در جهت جلب و جذب سرمايه اين کشور نفت‌خيز گسترش داد.


موقعيت پاکستان از جنوب محدود به درياى عرب است و از تنگه استراتژيک هرمز نيز چندان دور نيست. پايگاه‌هاى هوائى و دريايى اين کشور در سواحل درياى عرب و درياى عمان مى‌توانند نقش مهمى در منطقه داشته باشند. از اين جهت موقعيت پاکستان در منطقه اقيانوس هند نيز از اهميت قابل ملاحظه‌اى برخوردار است.

نقش تعيين کننده عوامل جغرافيائى و منابع طبيعى

منابع طبيعى مهم و شناخته شده‌اى در پاکستان وجود ندارد که بتواند نقش تعيين کننده‌اى در سرنوشت اين کشور ايفاء نمايد. منابع گاز، نفت و گوگرد و مس و ديگر منابع موجود برخى حتى کفاف نيازهاى داخلى موجود را نمى‌دهد و پاکستان نيازمند واردات است. محصول عمده صادراتى اين کشور منسوجات مى‌باشد از اين جهت زمين‌هاى کشاورزى منبع درآمد اصلى کشور مى‌باشد و آب نقش حياتى در سرنوشت آن ايفاء مى‌نمايد. رودهاى اصلى پاکستان اکثراً از خاک هند سرچشمه مى‌گيرند و جريان مداوم اين رودخانه‌ها نقش عظيمى در حيات اقتصادى اين کشور دارند.


از طرف ديگر پاکستان کشور پرجمعيتى است و نيروهاى انسانى يکى از منابع اصلى اين کشور مى‌باشد و از آنجا که اين کشور در مجاورت کشورهاى کم جمعيت عربى خليج فارس قرار گرفته است مى‌تواند نياز‌ آنها را به نيروى انسانى تأمين نمايد. بسيارى از پاکستانى‌ها در اين کشورها مشغول به‌کار مى‌باشند و سالانه درآمد ارزى خوبى نصيب کشور مى‌نمايند. دولت پاکستان در نظر دارد با تربيت نيروهاى متخصص و کارآمد هرچه بيشتر نيروى کار خود را به خارج از کشور صادر نمايد.