روابط با کشورها

روابط با پاکستان

پس از جدائى بنگلادس از پاکستان و اعلام استقلال اين کشور در ۱۹۷۱ پاکستان اعلام کرد که روابط ديپلماتيک خود را با هر کشورى که بنگلادش را به رسميت بشناسد قطع خواهد کرد. اما خيلى زود از اين سياست عقب نشينى کرد؛ زيرا کشورهاى انگليس، فرانسه، آلمان و ژاپن، بنگلادش را به رسميت شناختند.

در فوريه ۱۹۷۴ پاکستان ميزبان رؤساى کشورهاى اسلامى در لاهور بود. دبيرکل اين اجلاس از مجيب رئيس‌جمهور بنگلادش نيز دعوت به‌عمل آورد؛ اما وى شرکت خود را منوط به به‌رسميت شناختن بنگلادش توسط پاکستان اعلام کرد. بسيارى از رهبران اعراب ذوالفقار على بوتو را تشويق کردند تا از مجيب دعوت کرده و هيأتى را براى آوردن وى به داکا اعزام کند. اين دعوت عملاً به‌معناى به رسميت شناختن اين کشور توسط پاکستان و کشورهاى اسلامى بود. گرچه مبادلهٔ سفير با اين کشورها تا پس از به قدرت رسيدن ضياءالرحمن انجام نگرفت.

چندين ديدار در سطوح بالا بين دو کشور صورت گرفته است از آن جمله مى‌توان به ديدار ذوالفقار على بوتو نخست وزير وقت پاکستان از بنگلادش در ۱۹۷۴، ديدار ضياءالحق رئيس‌جمهور پاکستان از بنگلادش (يک‌بار براى شرکت در کنفرانس سران سارک در دسامبر ۱۹۸۵ و يک‌بار براى بازديد از مناطق طوفان زده بنگلادش در ژوئيه ۱۹۸۵)، ديدار ضياءالرحمن (در ۱۹۷۷ براى شرکت در اجلاس سازمان کنفرانس اسلامي) و ديدار ارشاد (دوبار در ۱۹۸۸ يک‌بار براى اجلاس سران سارک و يک‌بار براى شرکت در مراسم تشييع جنازه ضياء الحق) از پاکستان و ديدار خانم بى‌نظير بوتو در اکتبر ۱۹۸۹ از بنگلادش اشاره نمود. هر دو کشور به‌طور فعال در توسعه و ارتقاء سازمان منطقه‌اى جديدالتأسيس سارک مشارکت داشته و دارند و اهداف مشترکى را در خصوص بهبود کيفيت زندگى مردم اين منطقه وسيع که ۴/۱ جمعيت جهان را دارا مى‌باشد دنبال مى‌نمايند. مناسبات اقتصادى و بازرگانى اساس روابط دو کشور را تشکيل مى‌دهد. حجم تجارت بين دو کشور از ۳۳ ميليون دلار در ۱۹۷۶ به ۱۲۰ ميليون دلار در ۱۹۸۶ افزايش يافت. بنگلادش به پاکستان چاي، کنف خام و مصنوعات کنفي، کاغذ روزنامه، ادويه، ابريشم مصنوعى صادر و از پاکستان برنج، پنبه، سبزيجات، شکر، الياف نساجي، مواد شيميائى و غيره وارد مى‌کند. دو کشور در آوريل ۱۹۷۶ يک موافقت‌نامه بازرگانى امضاء نمودند و براساس آن کميته مشترکى موسوم به کميته ?بازرگانى بنگلادش و پاکستان? که سالانه و به‌طور متناوب در پايتخت‌هاى دو کشور تشکيل مى‌گردد روابط تجارى بين دو کشور را تنظيم مى‌نمايد. در ۲۱ ژوئيه ۱۹۷۹ نيز قرار داد تأسيس کميسيون مشترک اقتصادى بين دو کشور منعقد شد. طرفين تسهيلاتى نظير صدور رواديد ورود مکرر براى بازرگانان يکديگر و اجتناب از اخذ ماليات مضاعف بين دو کشور را فراهم آورده‌اند. پاکستان بازار مهمى براى کالاهاى بنگلادش مى‌باشد و حفظ اين بازار براى بنگلادش حائز اهميت مى‌باشد.

دو موضوع همواره روابط بين دو کشور را تحت تأثير قرار داده است:

۱. مسئله بيهارى‌ها - بيهارى‌ها مسلمانانى هستند که به هنگام استقلال پاکستان از استان بيهار هند به پاکستان شرقى مهاجرت نموده و در آنجا سکنى گزيدند. در جريان درگيرى‌هائى که منجر به تجزيه پاکستان و استقلال بنگلادش شد بيهارى‌ها از حکومت مرکزى پاکستان جانبدارى نمودند. پس از استقلال بنگلادش در ۱۹۷۱، بنگلادشى‌ها اين افراد را جاسوس و عامل پاکستان خواندند و اموال آنها را مصادره و آنها را در اردوگاه‌هائى اسکان دادند تا به پاکستان انتقال يابند.

به‌دنبال توافقى که در ۱۹۷۴ بين پاکستان و بنگلادش به‌عمل آمد ۱۷۰ هزار تن از بيهارى‌ها به وطن خود بازگشتند. اکنون حدود ۲۵۰ هزار بيهارى زندگى رقت‌بارى را در ۶۶ کمپ و اردوگاه به اميد بازگشت به پاکستان سپرى مى‌نمايند. بنا به برآورد دولت پاکستان، اين کشور براى انتقال بيهارى‌ها به ۵۰۰ ميليون دلار بودجه نياز دارد. در سال‌هاى اخير عربستان سعودى سعى نموده تا در جهت حل مشکل بيهارى‌ها نقشى ايفاء نمايد. در اين زمينه ?رابط العالم الاسلامي? فعاليت‌هائى داشته است. اين سازمان هزينه مراجعت بيمارى‌ها به پاکستان را تقبل نموده و در نتيجه اقدامات آن تاکنون چند هزار بيهارى به پاکستان مراجعت نموده‌اند. علاوه‌بر عربستان سعودي، انگليس نيز توسط يکى از نمايندگانى سابق مجلس اعيان آن کشور کوشش‌هائى را در اين رابطه به‌عمل آورده و سازمانى موسوم به ?سازمان بين‌المللى اسکان مجدد? را تأسيس و تا ۱۹۸۸ حدود ۲۷۸ ميليون دلار براى انتقال بيهارى‌ها به کشورشان جمع‌آورى نموده است.

دولت بنگلادش خواستار اعاده بيهارى‌ها به پاکستان مى‌باشد. لکن پاکستان به‌علت مشکلات داخلى و قومى از پذيرش بيهارى‌ها سر باز زده و سياست به تأخير انداختن حل مسئله بيهارى‌ها را دنبال مى‌نمايد. در جريان ديدار خانم بى‌نظير بوتو از بنگلادش در اکتبر ۱۹۸۹ نيز درباره بيهارى‌ها مذاکرات و گفتگوهائى ميان مقامات دو کشور به‌عمل آمد لکن خانم بوتو اين مسئله را مسئله‌اى پيچيده خواند که بايستى مذاکرات درباره آن ادامه يابد.

۲. مسئله تقسيم دارائى‌ها - بنگلادشى‌ها معتقد هستند که بسيارى از دارائى‌ها و ثروت‌هاى ملى امروز پاکستان نظير شرکت هواپيمائى آن کشور (PIA) و غيره با استفاده از منابع مالى (درآمد حاصله از کنف، چاى و غيره) بنگلادش و يا پاکستان شرقى آن زمان به‌دست آمده است و لذا ادعاء مى‌کنند که اين دارائى‌ها بايستى به‌طور عادلانه تقسيم و سهم بنگلادش به آن داده شود. در ۱۹۷۴ کميسيون برنامه‌ريزى بنگلادش سهم آن کشور از دارائى‌هاى پاکستان واحد را بالغ بر ۲۴۴۶ کرور تاکا (حدود يک ميليارد دلار) برآورد نمود. مسئله مزبور که در سال‌هاى اول بعد از استقلال با جديت پيگيرى مى‌شد در سال‌هاى اخير حساسيت خود را از دست داده است. لکن هر چند وقت يک‌بار از سوى بعضى از احزاب داخلى (طرفدار هند) اين مسئله عنوان شده است.

پاکستانى‌ها در پاسخ به اين ادعاء بنگلادش مى‌گويند چون بنگلادشى‌ها به‌زور و از طريق جنگ و نه مذاکره از پاکستان جدا شده‌اند، لذا هيچ‌گونه حقى براى آنها متصور نيست. مضافاً به اينکه اگر بنگلادشى‌ها کنف و چاپ داده‌اند پاکستان نيز به آنها گندم، برنج و پنبه داده است و تعداد زيادى از کارخانجات بنگلادش متعلق به سرمايه‌داران پاکستانى بوده است. در اين رابطه ضياءالحق رئيس‌جمهور پاکستان در ۱۹۷۸ در پاسخ به سؤالى که از سوى سردبير هفته نامه جهان نو از بنگلادش درباره تقسيم دارائى‌ها عنوان شد با طعنه و به مزاح گفت:

?بگذاريد اول ما عليه دولت انگليس که ثروت‌ها ما را غارت کرده ادعاء نمائيم. انگليسى‌ها در مدت ۱۹۰ سال حکومت خود بر شبه قاره ميلياردها دلار دارائى و ثروت اين منطقه را به چپاول بردند و ما بايستى اول آنها را پس بگيريم.

در هر حال براى اين دو مشکل تاکنون راه حلى رضايت‌آميز حاصل نشده است ولى در موارد ديگر روابط دو کشور رو به بهبود و گسترش مى‌رود. در سفر اخير خالده ضياء (نيمه اوت ۱۹۹۲) به پاکستان توافق شد که هفت هزار خانواده بيهارى در ماه دسامبر به پاکستان منتقل شوند. همچنين پاکستان با وارد نمودن کالاهاى بيشتر از بنگلادش جهت رفع عدم توازن تجارى موجود ميان دو کشور موافقت نمود و اين امر از دستاوردهاى مهم سفر نخست وزير بنگلادش به پاکستان بود.