رودها

رودخانه‌ها در اغلب مناطق اين کشور پراکنده هستند و عامل اصلى در شکل‌گيرى طبيعى بنگلادش مى‌باشند. به رغم تعداد زياد رودخانه‌ها، به استثناء دو بخش جنوب شرقى چيتاگنگ و بخش‌هاى تپه‌اى چيتاگنگ، سه رود عمده در اين کشور وجود دارد:

۱. گنگ (Gang)

۲. براهماپوترا - جامونا (Brahmaputra - Jamuna)

۳. مگنا (Meghna)

گنگ از دامنه جنوبى هيماليا در اترپرادش در هند سرچشمه مى‌گيرد. و از ترکيب دو جريان آبى آلاکاناندا (Alakananda) و بهاگيراتى (Bhagirathi) تشکيل مى‌شود. اين رود قبل از ورود به بنگلادش در سرزمين هند جارى مى‌شود و تنها يک رود فرعى در اين کشور به آن مى‌ريزد که ماهاناندا (Mahananda) ناميده مى‌شود و از طرف چپ در بخش راجشاهى به آن مى‌پيوندد.

رودخانه‌هاى ديگر شاخه‌هاى آن هستند که از سمت راست آن منشعب مى‌شوند. عمده‌ترين انشعاب گنگ در بنگلادش بهايراب (Bhairab)، گرى - مدهوماتى (Garai - Madhumati) و آريال‌خان (Arial khan) مى‌باشد. اين رودخانه‌ها دلتاى گنگ‌تيک (Gangetic) را در جنوب غربى بنگلادش که منطقه وسيعى را دربرمى‌گيرد تشکيل مى‌دهند.

براهماپوترا از جنوب رشته کايلاس (Kailas) در دامنه شمال هيماليا سرچشمه مى‌گيرد و به طرف شرق مى‌آيد؛ از هند مى‌گذرد و در بنگلادش جارى مى‌شود. در بنگلادش دو شعبه مى‌شود:

۱. جامونا که اکنون کانال عمده است و به سمت جنوب جارى مى‌شود و به گنگ در گوالوندا (Goalunda) مى‌رسد و از آنجا به سمت جنوب شرقى جريان مى‌يابد (در اينجا پادما - Padma خوانده مى‌شود) تا به مگنا (Meghna) در چندپور (Chandpur) مى‌پيوندد و سرانجام اين رودخانه‌ها به خليج بنگال مى‌ريزند.

۲. شاخه ديگر براهماپوتراى قديمى که يک يا نيم قرن پيش، در واقع جريان اصلى بوده است به جنوب شرقى جارى مى‌شود تا در بهاراياب‌بازار (Bhairab Bazar) به مگنا مى‌پيوندد.

اغلب رودخانه‌هاى منطقه شمال غربى بنگلادش شامل تيستا (Teesta)، آتراى (Atrai) و کاروتويا (Karotoya) رودهاى فرعى هستند که به جامونا مى‌پيوندند. جامونا و براهماپوترا شاخه‌هائى دارند که عمده‌ترين آنها دهالسوارى (Dhaleswari) و لاخيا (Lakhya) مى‌باشند.

رود مگنا از بخش سيلهت بنگلادش سرچشمه مى‌گيرد. آب اصلى مگنا از دو رود سورما (Surma) و کوشيارا (Kushiyara)، که به هم مى‌پيوندند و رود کالنى (Kalni) را تشکيل مى‌دهند، تأمين مى‌شود. اين رودخانه در قسمت شرقى کشور از شمال به جنوب جريان مى‌يابد و رودهاى فرعى از فلات شيلونگ (Shillong) در شمال و تپه‌هاى تيپرا (Tipperah) در شرق به آن مى‌ريزند که عمده‌ترين آنها باولاى (Bavlai)، تيتاس (Titas) و گومتى (Gumti) مى‌باشند. مگنا در جنوب داکا به پادما مى‌پيوندد.

در حالى‌که رودخانه‌هاى فوق‌الذکر شبکه‌اى را به هم متصل مى‌کنند که قسمت عمده کشور را دربرمى‌گيرد، در عين حال رودخانه‌هائى در جنوب شرقى کشور کاملاً مجزا از شبکه بالا وجود دارند. رود کارنا پولى (Karnaphuli) از شمال به شرق جريان مى‌يابد و بعد به غرب بازمى‌گردد تا به خليج بنگال بريزد. رودهاى سانگو (Sangu) و متامورى (Matamuhuri) از مرزهاى بنگلادش با برمه سرچشمه مى‌گيرد؛ از جنوب به شمال جارى مى‌شود و سرانجام به غرب بازمى‌گردد و به خليج بنگال مى‌ريزد.

در قسمت عمده بنگلادش به‌خصوص جنوب شرقى و شرق بارندگى شديد مى‌باشد و بارندگى به سمت غرب کاهش مى‌يابد و به حدود ۶۰ اينچ يا کمتر در بخش‌هائى مثل پابنا (Pabna)، راجشاهى (Rajshahi) و ... مى‌رسد. سه دوره مشخص بارندگى در بنگلادش وجود دارد:

- قبل از بادهاى موسمى بين ماه مارس تا مه بارندگى از ۱۰ اينچ در غرب به حدود ۲۵ اينچ در شرق مى‌رسد.

- در دوره بادهاى موسمى بين ژوئن تا اکتبر بارندگى از ۳۵ اينچ در غرب به‌خصوص در بخش‌هاى راجشاهي، کوشتيا (Kushtia)، بوگرا (Bogra)، جسور (Jessore)، و قسمت‌هاى شمالى خولنا (Khulna) به بيش از ۶۰ اينچ در شمال شرقى و جنوب شرقى بنگلادش مى‌رسد.

- طى ماه‌هاى خشک زمستان بين نوامبر تا مارس حد متوسط ۲ اينچ باران مى‌آيد. از نظر کشاورزى بارندگى در ماه‌هاى نوامبر تا مارس کم است و در ديگر ماه‌ها ژوئن تا اکتبر بارندگى زياد مى‌شود. و در مواقعى که بارندگى زياد است همراه با طغيان رودخانه مى‌باشد. مسئله تغييرات شديد بارندگى مشکلات و مسائل فراوانى براى بنگلادش به همراه دارد.