آزمون‌های توانائی ذهنی

آزمون‌های با بیش از یک مقیاس

در آزمون‌هائی که مطابق الگوی ابداعی بینه ساخته شده‌اند از ماده‌های بسیار متنوعی برای سنجش هوش استفاده می‌شود. در این آزمون‌ها به پاسخ درست یا نادرست هر ماده، صرف‌نظر از آن، نمرهٔ یکسان تعلق می‌گیرد. کسانی‌که در کاربرد و نمره‌گذاری آزمون‌ها تبحر بیشتری دارند می‌توانند فراتر از هوشبهر نهائی به نکته‌های بسیاری دست یابند. آنان ممکن است متوجه توانمندی‌ها یا ضعف‌های خاصی شوند. برای مثال، ممکن است کودکی در آزمون معانی واژه‌ها عملکرد بهتری نشان دهد تا آزمونی که مستلزم ترسیم اشکال هندسی است. بر مبنای این‌گونه مشاهدات این نظر پیدا شد که آنچه مورد اندازه‌گیری است نه یک توانائی ساده بلکه مجموعه‌ای از توانائی‌ها است.

یکی از راه‌های دستیابی به اطلاعاتی دربارهٔ انواع توانائی‌های ویژه به‌جای تک نمرهٔ سن ذهنی این است که ماده‌های آزمون را به بیش از یک گروه تقسیم کنیم و برای هر گروه نمرهٔ جداگانه‌ای به‌دست آوریم. در مقایس هوشی وکسلر برای بزرگسالان (Wechsler Adult Inteligence Scale) به‌شرح جدول آزمون‌های مقیاس هوشی وکسلر برای بزرگسالان نگاه کنید و مقیاس هوشی وکسلر برای کودکان (Wechsler Intelligence Scale for Children) درست همین هدف دنبال شده است.

جدول آزمون‌های مقیاس هوشی وکسلر برای بزرگسالان (مشابه آزمون‌های مقیاس ویژه کودکان)

جدول مقیاس هوشی وکسلر برای بزرگسالان

جدول نمونه‌های یک پسر ۱۶ ساله و جمع‌بندی آنها را به‌صورت نمره‌های مقیاس‌های کلامی، عملی و کامل نشان می‌دهد. در راهنمای آزمون جدول‌هائی (با تعدیل سنی) به‌منظور تبدیل این نمره‌ها به هوشبهر ارائه شده است. توجه کنید که هوشبهر عملی آزمودنی ۱۳ نمره از هوشبهر کلامی او بیشتر است.

ماده‌های این آزمون‌ها شبیه ماده‌های آزمون‌های بینه هستند اما برحسب محتوا به دو بخش ـ مقیاس کلامی (verbal) و مقیاس عملی (performance) ـ تقسیم شده‌اند. ماده‌های عملی مستلزم دستکاری یا تنظیم قطعات، مهره‌ها، تصاویر و مواد دیگر است، و در آنها هم محرک و هم پاسخ فرد هر دو غیرکلامی هستند.

مقیاس‌بندی جداگانهٔ گروه‌های مختلف ماده‌های آزمون ‌می‌تواند تصویر روشن‌تری از توانائی‌ها یا ناتوانی‌های ذهنی فرد به‌دست دهد. برای مثال نمره‌های جداگانه می‌توانند عملکرد فرد را در شرایط فشارآور (مثلاً در سؤال‌هائی با محدودیت زمانی) نشان دهند و با سطح مهارت‌های کلامی او را در مقایسه با توانائی او در دستکاری مواد غیرکلامی مشخص سازند. شکل مقیاس هوشی وکسلر برای بزرگسالان نیم‌رخ یک آزمون و نحوهٔ جمع‌بندی نمره‌ها را برای به‌دست آوردن هوشبهر نشان می‌دهد. به‌نظر می‌رسد کسی که چنین نمره‌هائی به‌دست آورده در تکالیف عملی (غیرکلامی) عملکردها بهتری دارد. با نگاهی به این نیم‌رخ نمره‌هائی به‌دست آورده در تکالیف عملی (غیرکلامی) عملکرد بهتری دارد. با نگاهی به این نیمرخ نمره‌ها معلوم می‌شود که عملکرد تحصیلی این فرد ۱۶ ساله در حد انتظار نیست، چون نمره‌های او در آن دسته از آزمون‌های فرعی (اطلاعات، مسائل حساب، و معانی واژه‌ها) پائین‌تر است که ارتباط نزدیکی با آموخته‌های درسی دارند. تفاوت بین نمره‌های کلامی و عملی به آزماینده هشدار می‌دهد که شاید مشکلات ویژهٔ یادگیری مانند ناتوانی در خواندن یا کمبودهای زبانی در کار است.

هم آزمون استانفورد ـ بینه و هم مقیاس‌های وکسلر از لحاظ ضوابط فنی آزمون‌های قابل اعتمادی هستند، بدین معنی که پایائی و اعتبار خوبی برخوردار هستند. ضریب پایائی مقیاس استانفورد - بینه و مقیاس هوشی وکسلر برای بزرگسالان با روش بازآزمائی (retest) به ترتیب برابر با ۹۰/۰ و ۹۱/۰ است ^(۱). هر دو آزمون از لحاظ پیش‌بینی پیشرفت درسی از اعتبار برخوردار هستند و بین هوشبهرهای حاصل از آنها و نمره‌های درسی تقریباً بین ۴۰ تا ۶۰/۰ همبستگی وجود دارد.

(۱) . این ضرایب پایائی براساس بازآزمائی در فواصل زمانی نسبتاً کوتاه (معمولاً کمتر از یک سال) به‌دست آمده است. در مواردی‌که فاصلهٔ زمانی بین آزمایش اول و آزمایش‌های بعدی طولانی‌تر باشد مقدار ضرایب پایانی کاهش می‌یابد. برای مثال، ضرایب پایائی در مواردی که فاصلهٔ بازآزمائی ۱۰ سال باشد. در حدود ۷۱/۰ است.