رشد حرکتى
عمده‌ترين جلوه‌هاى رشد حرکتى در دوره طفوليت عبارتند از:
- نشستن
- راهرفتن
- هماهنگى‌هاى حرکات
نشستن کودک از حدود ۶ ماهگى با کمک ديگران شروع مى‌شود و پس از يکى دوماه کودک مى‌تواند براى مدتى کوتاه به تنهايى بنشيند.سپس با حرکت چهاردست‌وپا، کودک آماده براى ايستادن و راهرفتن مى‌شود که در پايان سال اول اتفاق مى‌افتد. هماهنگى حرکتى کودکان در سه‌سال اول زندگى يکى از جهات مهم رشد کودک است.
کودک ابتدا و از حدود ۶ ماهگى تمايل به چنگ زدن اشياء دارد. اين حرکت ابتدا کلى و ناشيانه است ليکن در حدود يک‌سالگى با استفاده از انگشتان و کف دست به يک حرکت ارادى توأم با مهارت تبديل مى‌شود.
رشد تکلم
سخن گفتن کودک در گرو رشد چندين زمينه در جنبه‌هاى حرکتى و ذهنى است. کودک براى تکمل نياز به آمادگى عضلانى و عصبى دارد که بتواند با توليد صداها و هجاها کلمات را بسازد و براى درک مفهوم و يا کاربرد کلمه‌ها نياز به رشد ذهنى دارد که مهمترين مراحل رشد گويايى در کودکان بصورت زير است:
| قبل از يک سالگى | اداء بعضى صداها و کلمات ساده- درک بعضى گفته‌ها و حالات ديگران | ||||
| يک‌سالگى | اداى بعضى کلمات از راه تقليد و افزايش سريع واژه‌ها و کلمات | ||||
| دوسالگى | بکاربردن حدود۱۰۰ کلمه و بکاربردن اولين جمله‌ها بصورت ساده و کوتاه | ||||
| سه‌سالگى | برقرارى ارتباط کلامى در قالب جمله‌هاى ساده و صحيح با اطرافيان |
رشد عاطفى
پيدايش و رشد عواطف يکى ازمهم‌ترين جنبه‌هاى رشد در مرحله طفوليت است. عواطف اطفال ابتدا در قالب احساس کلى آرامش و عدم آرامش، در ماه‌هاى اول زندگى بروز مى‌کند. به اين صورت که کودک اگر دچار مشکل تغذيه، خواب يا آسايش جسمى شود، با نشان دادن برانگيختگى عکس‌العمل نشان مى‌دهد. سپس بتدريج بعضى هيجان‌هاى مثبت و منفى مثل شادى و خنده، ناراحتى و گريه ، ترس و خشم در طول ماه‌هاى بعد در ساختار روانى و رفتارى او شکل مى‌گيرد.
عواطف کودکان زمينه رشد اجتماعى آنان نيز هست. اولين عکس‌العمل‌هاى کودک در مناسبات اجتماعى با اطرافيان بصورت واکنش در مقابل چهره مادر ظاهر مى‌شود. کودک از حدود چهارماهگى آشنايى خود را با مادر بصورت نگاه به چهرهٔ او و خنده و شادى بروز مى‌دهد. در مقابل افراد غريبه نيز از حدود ۸-۷ ماهگى با تغيير چهره و گاه ترس واکنش مى‌کند. والدين نخستين کسانى هستند که کودک بعنوان چهره‌هاى آشنا با آنها ارتباط برقرار مى‌کنند. اين ارتباط تا پايان سال اول زندگى بر ارتباط کودکان با ديگران غالب است. در سال دوم زندگى و از حدود ۱۸ ماهگى کودکان قادر به برقرارى روابط متقابل و دادو ستد با بچه‌هاى ديگر هستند. اين روابط در سال سوم و بصورت تمايل به بازى و همدلى با کودکان ديگر گسترش مى‌يابد و زمينه‌هاى رشد اجتماعى کودک را فراهم مى‌سازد.
رشد عواطف و احساسات ، روابط اجتماعي، توانايى‌هاى ذهنى و برخوردارى از توانايى‌ها در زمينه سخن‌گفتن و برقرارى ارتباط کلامى با ديگران، دست به دست هم داده در پايان اين مرحله، و از حدود ۵/۲ سالگى اولين جوانه‌هاى توجه به خود ، نياز به استقلال عمل و شکل‌گيرى شخصيٌت مستقل از ديگران را در کودک سر برمى‌آورد. والدين جوان بايد آماده هدايت اين زمينه رشد وبالندگى فرزند خود باشند.
توصيه‌هايى براى رفتار با کودکان در دوره طفوليت
با توجه به ويژگى‌هاى رشدى در مرحله طفوليت، تربيت و هدايت صحيح کودک نيازمند رعايت نکاتى است که در اينجا به بعضى موارد مهم آن اشاره مى‌شود:
۱. تغذيه و پرستارى مناسب بويژه در هفته‌ها و ماه‌هاى اول پس از تولد نه تنها يک شرط اوليه سلامت ورشد جسمى کودک است، بلکه زمينه‌هاى آرامش و رشدروانى او را نيز فراهم مى‌آورد.
۲. براى سلامت روانى و شخصيٌتى فرزندخود، حتى‌الامقدور محيطى ارام و دور از تنش بويژه در اولين سال زندگى فراهم آوريد.
۳. حواس مختلف کودک را از طريق بازى‌ها، تهيه بعضى وسايل ساده و آزادى دادن به او براى تجربه محيط اطراف تقويت کنيد.
۴. کودک را حتى‌الامقدور به تمرين‌هاى حرکتى واداريد. او را کمک کنيد از اعضاى بدن خود بيشتر و بهتر استفاده کند.
۵. تا آنجا که ممکن است با کودک خود ارتباط کلامى برقرار کنيد. ليکن قبل از دوسالگى تلاش نکنيد او را به سخن گفتن وادار کنيد و يا اقدام به اصلاح تکلم او نمائيد. اجازه دهيد خود او و در حد توانايى‌ها و امکاناتش سخن بگويد. فقط سعى کنيد فضاى کلامى متنوع و خوبى براى بوجود آوريد.
۶. از پايان اين دوره، ضمن آنکه به کنجکاوى کودک اجازه ابراز مى‌دهيد، سعى کنيد با ايجا سؤال‌ها و يا تحريکات حسى کنجکاوى او را تقويت کنيد.
۷. حتماً به کودک خود امکان بازى بدهيد و زمينه را براى انجام بازى‌هاى مختلف حسى و حرکتى در او فراهم نمائيد. بازى در اين مرحله عامل بسيار مهم در رشد حواس، ادراک، شناخت و عواطف کودک است.
۸. براى تربيت اخلاقى کودک زياد نگران نباشيد و سعى نکنيد. وظيفه شما به عنوان مربى در اين مرحله فقط آموزش نظم در بعضى مسائل مثل کنترل ادرار و دفع و نظافت و پاکيزگى است.
۹. برآيند رشد خصوصيات جسمى و روانى کودک در مرحلهٔ طفوليت پيدايش استقلال و هويت فردى او است که در حدود سه سالگى آشکار مى‌شود. نشانه‌هاى اين وضعيت، بروز مخالفت‌ها و لجبازى‌ها در کودکان است که در مقابل خواسته‌ها و دستورات اطرافيان دارند. بايد مراقب باشيم اين رفتارها را حمل بر بى‌ادبى و حالات ضداخلاقى اطفال نکنيم . مداوا و همراهى با کودک در اين مرحله راه برخورد مناسب است که هم اجازه اعتماد کودک به خود را مى‌دهد و هم مقدمهٔ روابط متعادل بعدى او را با ديگران را فراهم خواهد آورد.
۱۰. درصورتى که مجبور نيستيد، حتى‌الامقدور در اين مرحله کودکان را به مهدها و مراکز نگهدارى کودک نفرستيد.